Loskomen van schaamte; hoe doe je dat?

Wat is schaamte?
‘’Schuld en schaamte lijken op elkaar, maar verschillen toch ook. Bij schuld gaat het om wat we doen. Ons gedrag. Schaamte gaat dieper. Dan gaan het over wie we zijn. Denk daarbij aan gedachten als: ‘Ik ben slecht, mislukt.’ Kenmerkende reacties bij dit gevoel zijn: blozen en warm worden. Mensen die zich schamen zijn vaak bang om afgewezen te worden. En dat ze daardoor de verbinding met anderen verliezen. Dat gevoel kan zo sterk zijn dat je je zou willen verstoppen. Het gevoel van ‘Ik kan wel door de grond zakken.’’’

Waarom is er schaamte?

‘Als psycholoog zeg ik: elke emotie heeft een functie. Schaamte kan je bijvoorbeeld helpen om te herkennen wanneer je een grens overgaat, of dat je je in een bepaalde situatie beter kan aanpassen en rekening met anderen houdt. Een zekere schaamte hebben kan je dus net als andere emoties helpen.

Als christen zie ik het antwoord op die vraag ook vanuit een bijbels perspectief. Toen God de wereld maakte, was er geen schaamte. Adam en Eva waren onbedekt voor God. Maar toen de zonde kwam, ervaarden zij ook dat gevoel van schaamte. Ze bedekten zichzelf en wilden zich verstoppen voor God. Ze waren bang om hun relatie met Hem te verliezen.

Zoals Adam en Eva zich bedekten met bladeren, zo doen wij dat vaak ook nog als we onze tekortkomingen willen compenseren. Dat kan zijn met kleding, maar ook met een baan, status of door perfectionisme.

Zelf kan ik me nog steeds weleens schamen voor mijn buik. Terwijl nooit iemand een nare opmerking heeft gemaakt over mijn gewicht, en ik diep vanbinnen ook weet dat ik niet te zwaar ben. Toch zie ik mezelf soms als ‘mollig’ en kan ik me daarvoor schamen. Waar komt die schaamte vandaan?

''Schaamte kan op allerlei manieren tot je komen. Via sociale media krijg je bijvoorbeeld idealen te zien. Niemand zegt letterlijk: ‘Als je dit gewicht hebt moet je je schamen.’ Maar onbewust wordt er een beeld geschept dat zegt ‘Als je er zo uitziet ben je gewild.’ Dat soort boodschappen kunnen daardoor schaamte opwekken. Maar schaamte kan ook ontstaan door opvattingen die je vanuit de kerk of vanuit huis hebt meegekregen. ‘Zo hoort het, zo is het goed.’ Dat zijn vaak boodschappen die we ons onbewust eigen maken, we ontwikkelen dan een eigen innerlijke criticus waarmee we onszelf blijven oordelen. Vaak zijn we niet eens bewust van de boodschappen die ons beïnvloeden, maar gaan ze 'spreken' in situaties die schaamte of mislukkingsgevoelens oproepen.’’

Hoe kom je van schaamte af?

‘’Vaak willen we schaamte wegstoppen omdat het een naar gevoel is. Of omdat we het verstandelijk wegpraten of veroordelen: 'wat stel ik me aan dat ik me zo schaam'. Maar daardoor blijven de gevoelens onverwerkt en blijven ze juist terugkomen. Voordat je gaat nadenken en jezelf gaat bevragen waar dat gevoel vandaan komt, is het daarom belangrijk om te voelen wat je voelt, en dat te respecteren. Probeer er eerst met aandacht naar toe te gaan en de tijd te nemen om je schaamtegevoel te voelen. Het is goed om je te beseffen dat je gevoel niet altijd klopt met de werkelijkheid, maar probeer het niet te veroordelen.

Vervolgens ga je nadenken over de vraag: ‘Waar ben ik bang voor?’ Probeer dat niet te bedenken met je hoofd maar volg je onderbuikgevoel. Komt er iets bij je op? Heb je misschien dingen gehoord of meegemaakt die de schaamte zouden kunnen verklaren? Op het moment dat je leert wat jou in de weg zit, kun je daaraan woorden geven. En vervolgens kun je jouw gevoel verder onderzoeken. Lukt dat niet goed, dan kan het ook helpen om biddend stil te staan bij jouw schaamte. Om God te vragen: ‘Wilt u dingen bij mij naar boven brengen?’’’

Zie jij een verschil in schaamte tussen christenen en niet-christenen?

‘’In de kern komt het gevoel van schaamte op hetzelfde neer bij christenen en niet-christenen. God heeft ons allemaal gemaakt met het verlangen om geliefd te zijn. Ik denk wel dat we als christenen soms meer kunnen worstelen met schaamte, omdat we vanuit de Bijbel normen en waarden meekrijgen. We willen het graag goed doen als christen. En dan kun je ook eerder bang zijn om te falen. Het beeld dat je hebt van God is ook belangrijk. Hij ziet alles. Ook het verborgene. Dat kan extra schaamte geven. Enerzijds kun je vanuit de kerk het beeld meekrijgen van een liefdevolle God, en anderzijds het gevoel dat je van alles moet doen, om een goed christen te zijn.’’

Hoe kun je je zelfbeeld verbeteren?

‘’Bij schaamte kun je de neiging hebben om jezelf te verbergen, of jezelf beter voor te doen. Het is dan krachtig om tegenovergestelde stappen te zetten. Dus als je je wil verstoppen, of groothouden, probeer dan eens om een stap te zetten om je juist kwetsbaar op te stellen. In plaats van dat je iets voor jezelf houdt, probeer waar je mee worstelt eens te delen met een ander. Als je in een spannende of schaamtevolle situatie zit, probeer daar dan eens iets langer te blijven. Of als je je schaamt voor je tanden, ga dan eens oefenen om af en toe toch te lachen.

Gevoelens veranderen niet zomaar. Daarvoor is het nodig te oefenen met kwetsbaar zijn. Rechtstreeks tegen je schaamte ingaan. Dat kan heel moeilijk zijn, maar is uiteindelijk heel belangrijk om er vrij van te komen. Je zal misschien merken dat de reactie van andere mensen, waar je zo bang voor was, uitblijft. Door vaker te oefenen met je kwetsbaar op te stellen, word je zelfverzekerder. Jezelf verbergen is dan steeds minder nodig.

Het helpt ook als we als vrouwen naar elkaar toe meer delen. Niet een bepaald beeld groot proberen te houden, maar praten over de dingen waar je mee zit. Grote kans dat je erkenning vindt bij anderen. Dat kan je dan samen delen.’’

Wanneer is het goed om hulp te zoeken voor de schaamte die je met je meedraagt?

''Als je er zelf niet meer uitkomt. Als je schaamte blijft terugkeren en je echt merkt dat het je gaat remmen en je misschien zelfs situaties gaat vermijden. Hulp zoeken is een moedige stap. En hulp hebben we allemaal soms nodig.’’

Hoe kijkt God naar schaamte volgens jou?

‘’In de Bijbel wordt best veel gesproken over schaamte. Toen Jezus leefde ging hij vaak naar mensen toe die schaamte met zich meedroegen. Prostituees en tollenaars. Hij was direct in het benoemen van de schaamte waar zij mee leefden, maar hij zocht ze ook op. Tot afkeur van anderen. Hij benoemt en ziet de schaamte, maar trekt zich niet terug. Hij zoekt mensen in hun schaamte op. Dat vind ik bemoedigend.

In het verhaal van de verloren zoon, zegt de zoon tegen zijn vader: ‘Vader ik ben het niet meer waard om uw zoon te heten.’ Zijn vader ontkent zijn schaamte niet, noemt hem zijn zoon en bekleedt hem met een feestkleed. Dat is de kern van hoe God naar schaamte kijkt. Hij zegt: ‘Ik zie jouw tekortkomingen en schaamte, maar ik bedek je.’

In Psalm 143:9 staat ‘I hide myself in you.’ God minimaliseert onze schaamte niet. Hij ziet het en kent het. Maar we mogen leren geloven dat we helemaal geliefd zijn in God.’’

Wat wil je meegeven aan mensen die worstelen met schaamte?

‘’Ik vind het altijd helpend om een Bijbeltekst te vinden die ik memoriseer en die me herinnert aan een waarheid, als ik met iets worstel. Deze tekst vind ik mooi bij schaamtegevoelens: Hooglied 2: 14 'Mijn duif in de rotskloof, verscholen in de bergwand, laat mij je gezicht zien, laat mij luisteren naar je stem, want je stem is zo lieflijk, je gezicht zo bekoorlijk.’

Het is een gesprek tussen twee geliefden, waar de vrouw zich verbergt en de man haar uitnodigt om haarzelf te laten zien, omdat hij haar zo mooi vindt. Ik zie daarin ook God als onze Geliefde die door ogen van liefde naar ons kijkt. Die, ook als we onszelf willen verstoppen en schamen om onze gebreken, ons uitnodigt om tevoorschijn te komen. Omdat Hij ons wil ontmoeten. Een mooie tekst om te bidden, als je met schaamte worstelt. Juist als het nog misschien nog niet zo voelt, is Gods woord levend, dus kun je het ook bidden als een verlangen. En God vragen zichzelf in je schaamte aan je te laten zien, zodat je Zijn woord kunt geloven met je hart.’’

Lees ook: Schaamte in een wereld waarin kwetsbaarheid in is