Lezersvraag: Hoe ziet de hel eruit?

Antwoord van Reinier Sonneveld:

Het is belangrijk de Bijbel zo precies mogelijk te lezen. Onze ideeën over de hel zijn vaak namelijk meer gebaseerd op bijvoorbeeld middeleeuwse schilderijen. Met die plaatjes in ons hoofd lezen we dan de Bijbel en die begrijpen we dan niet naar hoe die oorspronkelijk bedoeld is. Denk bijvoorbeeld aan de beroemde tekst van de brede en de smalle weg:

‘De brede weg, die velen volgen, en de ruime poort, waar velen door naar binnen gaan, leiden naar de ondergang. Nauw is de poort naar het leven, en smal de weg ernaartoe.’

Hierbij denken we meteen aan de hemel en de hel. En misschien zie je ook nog wel van die oude afbeeldingen voor je met twee wegen: de een is smal, daar lopen weinig mensen, maar aan het eind is een gouden stad. De ander is breed, vol verleidingen, maar aan het eind brandt een groot vuur.

Maar dat staat er niet. Jezus zegt dat die brede weg naar de ‘ondergang’ leidt. En de smalle naar ‘het leven’. Je kunt wel allerlei denkstapjes maken en daar uiteindelijk ‘hel’ en ‘hemel’ bij invullen, maar dat is dan je eigen creativiteit. En dat mag, ook je denkvermogen heeft God gegeven, maar besef wel dát je dat doet. Letterlijk zegt Jezus ongeveer dat als je de makkelijkste weg kiest en problemen vermijdt, je jezelf kapot maakt. En als je dat niet doet, dan leef je pas echt.

Gehenna: afvalberg
Dat geldt ook voor drie woorden die Jezus hier en daar gebruikt en vaak verkeerd worden begrepen. Jezus spreekt in de Bijbel enkele keren over ‘Gehenna’. Dat betekent letterlijk: dal van Hinnom. Oftewel, de vuilstortplaats van toen vlak naast Jeruzalem. Er brandden regelmatig vuurtjes en de dieren vochten er tandenknarsend met elkaar. Dus als Jezus zegt:

‘Wie “Dwaas!” zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan.’

Wat betekent dat dan? Daar vullen we vaak weer die oude plaatjes bij in, maar in die tijd hoorde elke Jeruzalemmer gewoon zoiets als: als je scheldwoorden gebruikt, ga je naar de afvalberg (en niet ‘in’ het vuur, maar ‘voor’ het vuur). Oftewel, je gaat eraan ten onder. Je maakt vuilnis van jezelf. ‘You go to waste.’ Ook daarbij kun je wel zelf creatief doordenken en er ‘hel’ van maken, maar besef wel dat je dan aan het theologiseren bent geslagen. Dat is prima, maar weet dat je het doet.

Hades: dodenrijk
Een ander woord dat Jezus een paar keer gebruikt, is ‘hades’. Dat staat voor ‘dodenrijk’ en Grieken dachten dan aan de plek waar alle doden naartoe gaan. Je kent hun verhalen wel, van zo’n onderwereld met een rivier de Styx eromheen en een veerman Charon, enzovoorts. Ook hier zijn er wel een paar creatieve denkstappen nodig om van ‘hades’ naar onze ‘hel’ te komen. Het kán, maar heel letterlijk lees je de Bijbel dan niet.

Aion: eindeloos?
Tenslotte het woord ‘aion’. Dat betekent zoiets als ‘tijdperk’ of ‘levensduur’. Soms duidt het op een lange tijd en kun je het vertalen met ‘eeuw’. Maar ‘eindeloos’, iets dat zonder einde voortduurt, daar zouden weinig Grieken aan hebben gedacht. Dat drukte je anders uit.

En weer, we kunnen wel een eigen redenering opzetten om dat er toch van te maken. Dan zijn we van bijbeluitleg overgestapt naar theologie, en dat is ons goed recht. Maar laten we er eerlijk over zijn dát we dat doen.

Uw wil geschiede
Eén zo’n theologische redenering, en die vind ik persoonlijk erg sterk, volgde C.S. Lewis. Hij geloofde in de hel en legde dat ongeveer zo uit: God respecteert tot het uiterste de eigen keuzes van mensen, hoeveel pijn hem dat ook zelf doet. Dus als mensen echt consequent tegen hem kiezen, die zal hij niet dwingen bij hem te zijn, maar zal hij dat toestaan. Want, zo zei Lewis, uiteindelijk zijn er twee mensen: zij die tegen God ‘uw wil geschiede’ zeggen, en zij tegen wie God ‘úw wil geschiede’ zegt…

Zo gezien is de hel dus de enige situatie waar God niet is en waar God zich ook niet opdringt. Wie per se zonder hem wil zijn, zal hij uiteindelijk daarin laten. Zoiets staat niet letterlijk in de Bijbel, maar het is wel in lijn met de Bijbel en dat is al heel wat.

Om terug te keren op je vraag: ik denk dus niet dat je bij de hel ‘eeuwig branden’ moet voorstellen. Dat is een vergissing uit de middeleeuwen. Maar God is liefde en daarom respecteert hij onze keuzes, zelfs als we altijd zonder hem willen zijn. Dat is de hel.

Heb je ook een vraag over God of de Bijbel? Stuur een berichtje naar de redactie van EO Geloven en we leggen 'em voor aan Reinier Sonneveld.