Let’s fix this shit: krijgt Marlies haar prikkelbare darmen onder controle?

Oma Wies was de geweldigste oma. Ik mocht vaak bij haar logeren en ze kon fantastisch voorlezen. Naarmate ik de tijd van de kinderboeken achter me liet, viel me wel iets op: oma kwam zelden verder dan een kilometer of vijftien van haar Apeldoornse huis. Hoe ouder ze werd, hoe dichterbij ze bleef. Wat was dat toch?, vroeg ik aan mijn ouders. “Tja,” zei mijn moeder, “oma durft niet goed te reizen, want ze moet vaak naar de wc.”

Ik knikte wat halfslachtig. Zo ingewikkeld was dat toch niet? Desnoods doe je een Tena-lady in, opperde ik met mijn ongenuanceerde tienerbrein. “Nee,” zei mijn moeder, “het ligt anders.” En ze probeerde het me uit te leggen, maar ik was mijn aandacht alweer verloren. Als ik toen had geweten dat ik jaren later net zo gehecht aan toiletten zou zijn als oma, had ik misschien beter opgelet.

Bij sommige mensen schiet spanning in hun hoofd, bij mij kruipt-ie in m’n darmen. En daarin zijn oma en ik niet de enigen. Tien procent van de Nederlanders heeft PDS, het prikkelbaredarmsyndroom. PDS is een chronische aandoening, meldt de Maag Lever Darm Stichting op haar website. De frequentie en hevigheid wisselt per persoon. Vrouwen worden er twee keer zo vaak door geplaagd als mannen. Het meest kenmerkend is een zeurende, krampende of stekende pijn in de buik, maar precairder wordt het wanneer je de plotselinge, onhoudbare drang voelt om naar het toilet te rennen. Het ziekteverzuim door PDS is hoger dan bij griep, maar de schaamte om de baas te melden dat je door PDS-klachten niet naar je werk kunt, is groter. 

Lange tijd vond ik de thuisblijfbehoefte van oma Wies maar wat overdreven. Tot een paar jaar geleden. Krom op de wc zat ik, in het bijzonder wanneer ik op reis was. “Jouw buik heeft gewoon heimwee”, grapte mijn man, maar ik vond er niks komisch aan als een restaurantbezoek de vorm aannam van Russisch roulette.

Angst en depressie

Darmen beslaan twee derde van ons immuunsysteem. Ze produceren maar liefst 90 procent van het hormoon serotonine, dat verantwoordelijk is voor je geheugen, stemming, zelfvertrouwen, slaap, emotie, orgasme en eetlust. Geen wonder dat dit zes meter lange doorvoersysteem (gemiddeld vijf meter voor de dunne darm, een meter voor de dikke darm) op groeiende aandacht kan rekenen. Het totale Google-zoekvolume naar maag- en darmklachten is in de eerste drie kwartalen van 2022 toegenomen met 33 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2019.

Leefstijlarts Madelène Kuipers is een van de specialisten die dagelijks cliënten met darmklachten op het spreekuur krijgen. Ze heeft zich uitgebreid verdiept in het microbioom – de maar liefst anderhalve kilo bacteriën, schimmels en gisten die in je darmen huizen. “We weten nog een heleboel niet over het microbioom,” zegt ze, “maar er is al veel ontdekt. Zo blijkt uit bepaalde studies dat de bacteriesamenstelling in de darmen samenhangt met depressieve gevoelens. Of de depressie zorgt voor veranderingen in de samenstelling van het microbioom of andersom, weten we nu nog niet. Maar wie weet gaan we in de toekomst een depressie wel behandelen met probiotica om de darmen gezonder te maken, in plaats van met antidepressiva.”

Opbouw van je immuunsysteem

“In de eerste drie levensjaren bouw je je eigen darmflora op”, vervolgt Madelène. “Dat is een cruciaal moment. Als kinderen vaginaal geboren worden (dus via het geboortekanaal van de moeder, waar ook veel bacteriën in zitten), borstvoeding krijgen én die eerste duizend dagen opgroeien in een gezond leefmilieu, ontwikkelen ze doorgaans een gezond microbioom. Dat is gunstig voor de opbouw van je immuunsysteem. Als een van die drie factoren ontbreekt, bijvoorbeeld door een keizersnede, loop je meer kans op problemen. Een halfjaar na een keizersnede halen de meeste kinderen de ‘achterstand’ gelukkig in. Antibioticabehandeling op zeer jonge leeftijd kan wel een negatieve invloed hebben. Je hebt daardoor bijvoorbeeld meer kans op astma en allergieën.”

Wacht. Hier word ik nieuwsgierig, want als het geboortekanaal van mijn moeder cruciaal is voor mijn immuunsysteem, hoe zit het dan met mijn vader? Oma Wies is namelijk de moeder van mijn vader. Ik dacht dat ik mijn darmen van haar had geërfd. “We moeten de genen van je vader niet onderschatten”, relativeert Madelène. “We weten nog niet wat de precieze oorzaak is van PDS. Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol, waar aanleg en erfelijkheid er een van is.”

Stress!

Terug naar het prikkelbaredarmsyndroom. Zoals hierboven al te lezen is, hebben je darmen en je psychische toestand meer met elkaar te maken dan je zou denken. Bij 70 procent van de mensen met PDS-klachten speelt stress een rol. Psychiaters zeggen dat bij PDS de hersen-darm-as verstoord is, waardoor hersenen en darmen zonder concrete aanleiding alarmsignalen geven. “PDS werd lange tijd gezien als een psychische aandoening”, zegt gastro-enterologist Jeroen Kolkman op de website van de Maag Lever Darm Stichting. “Het zou tussen de oren zitten. Dat kwam mede doordat er geen duidelijke lichamelijke oorzaak kon worden gevonden. Tegenwoordig is het duidelijk dat PDS geen psychische oorzaak heeft. Wel kunnen psychische factoren, zoals stress en angst, PDS-klachten verergeren of uitlokken.”

Oma Wies bezwoer haar klachten door een ijzeren regelmaat. Elke middag at ze twee witte boterhammen, een met hagelslag en een met kaas. Zolang ze daar niet van afweek, kon het niet misgaan, dacht ze. Maar helaas gaf dat nooit garanties. En hoe minder ze reisde, hoe groter de spanning als ze wél op pad ging. Het gevolg: een vicieuze cirkel. Hoewel PDS een chronische aandoening is en een klachtenvrij leven voor veel mensen helaas niet mogelijk is, zijn er wel een stuk meer mogelijkheden dan in de tijd van oma Wies.