Lazarus staat op | Waar komt onze moraal vandaan?

Waar komt onze moraal vandaan? – PopUpGedachte woensdag 10 februari 2021

Het is nog te vroeg om al te technisch-filosofisch na te denken, maar het is natuurlijk wel een uiterst legitieme vraag. Waar komt dat besef van goed en kwaad vandaan en het idee dat het verstandig is om er in elk geval een aantal leefregels op na te houden? Is het door eeuwenlange strijdende evolutie ontstaan? We sloegen elkaar zo vaak, zo lang en zo effectief dood, dat het wat stilletjes werd op aarde waardoor we rond de tafel zijn gaan zitten en een contract hebben opgesteld? Of is het aangeboren, ingegoten, geprogrammeerd in onze cellen dat we nu eenmaal voor de ander willen doen wat we graag voor onszelf willen – en is het enkel af en toe een afwijking her en der wanneer iemand toevallig niet het goede gunt aan de ander.

Beide benaderingswijzen doen geen recht aan de werkelijkheid. Het is niet dat de mens automatisch de ander kapot wil maken maar tegengehouden wordt door een onderlinge afspraak, het contract social zoals sommige filosofen zeggen. Natuurlijk is daar sprake van, maar het omvat te weinig. Er is veel meer aan de hand. Tegelijk kun je ook niet zeggen dat de mens nou eenmaal liefdevol van aard is en we slechts de afwijkingen binnen de menselijke soort aan de teugel moeten houden. Natuurlijk is er liefde in de aard van de mens, maar iedereen die kinderen opvoedt, weet dat er veel werk aan de winkel is in het aanleren van moraal, aardig wat werk. Of is dat alleen bij de onze zo? In dat geval kan die tweede theorie nog waar zijn.

Vorig jaar dropte de vraag in mijn inbox of ik een stukje wilde schrijven voor een boek met deze titel: Waar komt onze moraal vandaan? De schrijver zou mensen van allerlei geloofsovertuigingen of mensen die geloofden dat ze geen enkele geloofsovertuiging er op nahielden vragen om antwoord te geven op deze ene vraag naar de bron van de moraal. Al nadenkend, kon ik niet anders concluderen dat in christendom de moraal voortkomt uit de liefde. De opdracht tot liefde is de zin van alle morele handelen. Elke morele handeling vindt zijn vervulling daarin. Wie liefheeft, hoeft niet te checken of in het tien geboden contract staat dat iets wel of niet mag. Wie liefheeft, heeft die wet allang vervuld. En wie dan liefhebben? De ander, jezelf en specifiek, als we Jezus van Nazareth zien opereren, de ander in nood.

Ik kan er natuurlijk niets definitiefs over zeggen, maar dit was de gedachte die ik toen formuleerde: “Onze moraal komt voort uit 1) open ogen voor de soms zo pijnlijke kant van menselijk samenleven, 2) de liefde voor degenen die het onrecht treft en 3) de wil om daar iets aan te doen. De grondlegger van christendom was te vinden in de uithoeken van de samenleving, bij mensen in nood. Daar praktiseerde hij een nieuwe moraal en betaalde daar de prijs voor. Hij vraagt de mensheid om hem na te volgen”

De vraag naar de oorsprong van moraal en hoe dat werkt, begint in de eerste hoofdstukken van de Bijbel. Daar staat dit:

“God, de Heer, legde in het oosten, in Eden, een tuin aan en daarin plaatste Hij de mens die Hij had gemaakt. Hij liet uit de aarde allerlei bomen opschieten die er aanlokkelijk uitzagen, met heerlijke vruchten. In het midden van de tuin stonden de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad. God, de Heer, bracht de mens dus in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken. Hij hield hem het volgende voor: ‘Van alle bomen in de tuin mag je eten, maar niet van de boom van de kennis van goed en kwaad; wanneer je daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven."

Een raadselachtige tekst met een mythische boom. Dit geheel kreeg pas zin toen iemand me vertelde dat het Bijbelse kennen veel meer is dan weet hebben van. De boom van kennis van goed en kwaad is de boom van zelf wel uitmaken wat goed en wat kwaad is. De eeuwige vraagt om dat aan Hem te laten. Als teken van liefde, overgave, vertrouwen – en verder te doen wat je wilt met die tuin. Met dat de mens zelf wel gaat uitmaken wat goed en kwaad is, ontstaat er een grimmige sfeer in die tuin. Sindsdien zijn we zoekende – naar moraal, naar liefde, naar overgave. Al lerend met vallen en opstaan wat het is om mens te zijn, wat het goede is en om lief te hebben.

Tot zover de PopUpGedachte van vanochtend. Een hele goede woensdag gewenst. Morgen weer een nieuwe PopUpGedachte en voor nu; vrede, en alle goeds.

Hier vind je drie tekstgedeelten die Rikko vanochtend las.