Kun je bezeten zijn?

Er is een tijd geweest, lang geleden alweer, dat ik zekerder was van het bestaan van een duivel dan van God. Uit de eerste hand had ik een aantal nogal enge verhalen gehoord, die ik overtuigender vond dan de getuigenissen die mensen me over God vertelden. Zo sprak ik eens een gigantische kerel; type voor-niemand-bang, schoenmaat 49. Toen hij in militaire dienst zat, ging hij met een aantal vrienden glaasje draaien op een kerkhof. Hij rende daar gillend weg, en pas thuis merkte hij dat hij zijn eigen broek had volgepoept. Toen ik vroeg wat er was gebeurd, zei hij na lang aandringen alleen: “Ik denk dat ik de duivel heb gezien.”

Proces

Na een paar van dit soort verhalen vond ik het niet zo lastig om te geloven dat er een duivel bestaat. Gelukkig werd het in de jaren erna nóg duidelijker voor me dat ook God bestaat en dat Hij oneindig veel sterker is. Vreemd genoeg hielden ongeveer gelijktijdig de ‘enge verhalen’ in mijn omgeving op. Ik sprak zelden nog mensen die iets van demonen hadden ervaren of over uitdrijvingen vertelden. Misschien heeft dit een geestelijke betekenis en past het bij het proces dat ik toen doormaakte. In elk geval stelt het me voor de vraag welke betekenis de duivel heeft. Wat ‘moet’ ik daar als hedendaagse gelovige mee?

Gevaarlijk

Eerlijk gezegd zie ik bij het woord ‘demonen’ toch regelmatig nog van die rode figuurtjes voor me met bokkenpoten, horentjes en zo’n enge staart. Dat heb ik vast opgepikt uit cartoons, die dat weer hebben van katholieke schilderijen, die op hun beurt geïnspireerd zijn op beeldjes van de Griekse god Pan. Moderne films hebben talloze ‘plaatjes’ in onze hoofden gebrand en ook die blijken vaak een heidense oorsprong te hebben. Zo passen spookhuizen of bezeten speelgoedpoppen typisch bij de animistische religies, waarin geesten huizen in voorwerpen, planten en dieren. Ik bedoel nu niet dat alles wat een heidense oorsprong heeft, gevaarlijk zou zijn. We gebruiken de hele dag door ideeën en uitvindingen die niet direct uit de Bijbel komen en die niet door christenen bedacht zijn. Maar het is wel nuttig onze aandacht te testen. Waar komen de ideeën vandaan die je hebt over dit onderwerp? Wat zegt de Bijbel er eigenlijk over?

Gastheer

Ongeveer honderd Bijbelteksten verwijzen naar een kwaadaardige bovennatuurlijke werkelijkheid. Er zijn onzichtbare wezens die invloed kunnen uitoefenen op onze wereld. Dat gaat niet via voorwerpen, planten of dieren. (De enige uitzondering zijn de demonen die Jezus in varkens stuurt, maar dat kunnen ze niet zelf, daarvoor moet Hij uitdrukkelijk toestemming geven.) In de Bijbel vind je geen ramen of deuren die zomaar openvliegen, geen vliegende stoelen en tafels en geen bezeten katten of poppen. Demonen werken via mensen. Het zijn geesten die via menselijke geesten invloed kunnen uitoefenen. Ze hebben een soort ‘gastheer’ nodig, een geest die hen toelaat, en dán kunnen ze iets.

'Overste'

Als er dus staat dat satan, hun leider, tevens de ‘overste’ van de wereld is, betekent dat niet dat hij de meeste gebeurtenissen hier op aarde bepaalt. Dat zou veel te veel eer zijn en God zou dat nooit toestaan. Een ‘overste’ is degene die uiteindelijk van doorslaggevend belang is. Een president bestuurt niet alles in een land, maar neemt de grote beslissingen. Tegenwoordig is Jezus de hoogste koning, maar toen Hij nog niet was opgestaan, wonnen het kwaad en de dood uiteindelijk altijd. Niet dat de mens destijds alleen maar zondigde en dat alles duister was, bepaald niet zelfs. Maar de dood was nog niet overwonnen en niemand had volledig voor Jezus gekozen, Hij was nog in niemands leven Heer geworden. In die zin was satan toen dus nog de baas.

Partij

Nu is het de vraag welke partij je kiest. Zoek je in je leven naar Jezus’ houding? Laat je je leiden door de liefde? Met vallen en opstaan, maar je probeert het in elk geval. Of ga je ervan uit dat het kwaad en de dood uiteindelijk toch winnen en probeer je die liefde niet eens meer? Zo scherp is die tweedeling in de praktijk niet, maar we kennen allemaal wel mensen van wie je denkt: ja, die is vol van God, en ook anderen van wie je vreest: die heeft partij gekozen voor iets heel slechts.

Bezette mensen

Maar dat laatste is wat anders dan ‘bezeten’ zijn. Vooral Jezus lijkt ‘bezette mensen’ te ontmoeten. Misschien zegt dat al iets en roeren demonen zich met name rond iets heel goeds, iemand bij wie het spannend is en er veel op het spel staat. De meeste verhalen die ik over dit onderwerp heb gehoord en gelezen, spelen zich in elk geval af bij de introductie van het geloof, zoals in missiegebieden. Misschien is dat de reden dat toen ik zelf eenmaal ging geloven, ik plotseling nauwelijks meer verhalen over demonen hoorde. Bezetenen hebben in de Bijbel een duidelijk profiel: ze gedragen zich waanzinnig, zijn gewelddadig tegen zichzelf en hun omgeving, en leven daarom meestal verstoten. Soms neemt een demon hun stem over, soms beschikken ze over bovennatuurlijke kennis.

Genezing

Joden, christenen en zelfs aanhangers van andere religies herkennen ze eenvoudig, de diagnose is geen probleem. De oorzaak daarentegen is meestal niet duidelijk. In elk geval worden bezetenen als slachtoffer gezien en nooit voor hun toestand veroordeeld. Wel is er soms een verband met het verleden, waarin zij zich actief met afgoden of occulte praktijken bezighielden. Maar je kunt bezetenheid niet erven van familieleden, de zogeheten ‘familievloek’. En christenen zijn nooit bezeten.

Bevrijdingspastoraat

Dus ja, er is zoiets als bezetenheid. En in sommige gevallen kan er bij iets wat eruitziet als een psychische aandoening meer spelen. Als hedendaagse christenen verwijzen we zo iemand naar de reguliere gezondheidszorg en moedigen we diegene sterk aan alle behandelingen serieus te nemen en af te ronden, en bieden we daar praktische ondersteuning bij aan. Maar parallel daaraan kan een vorm van bevrijdingspastoraat plaatsvinden, waarbij een ervaren pastor uiteindelijk zelfs een uitdrijving of exorcisme kan uitvoeren die aantoonbare genezing biedt. Er zijn hier veel overtuigende verhalen over: zelf heb ik zeer nuchtere en geleerde mensen gesproken die hier persoonlijk bij betrokken zijn geweest.

Aandacht

Is er in Nederland een groep christenen die ‘het occulte’ te weinig serieus neemt? Ik denk het wel. Misschien speelt het in hun omgeving inderdaad weinig, omdat ze zich niet in de missionaire situaties bevinden waarvoor demonen een voorkeur lijken te hebben. Het kan ook zijn dat men demonen ‘ouderwets’ vindt. Als ik daarover met mensen doorpraat, merk ik echter dat zij vooral de latere voorstellingen ervan ouderwets vinden – de bokkenpoten en dergelijke. Een meer nuchtere, doordachte en Bijbelse visie vinden zij meestal wel overtuigend.

Occulte belasting

Tegelijk zijn er christenen die demonen te veel aandacht geven. Dat speelt naar mijn indruk regelmatig rondom de term ‘occulte belasting’. Dat wordt heel verschillend gedefinieerd, maar wordt vaak gezien als een mildere vorm van bezetenheid. Mensen, zelfs christenen, zijn dan niet volledig ontwricht, maar lijden aan vage klachten die maar niet weggaan en dat komt dan doordat ze zonden hebben begaan, een ‘familievloek’ hebben overgeërfd, of zelfs maar een enge film of fantasierijk kinderboek hebben gelezen. Soms gaat het nog verder en kan zelfs een huis belast zijn. De woning moet dan worden ‘vrij gebeden’. Ook hoor je over charismatische leiders dat juist via hún handoplegging demonische belasting kan ‘overspringen’.

Heidense invloeden

Deze groep waarschuwt dus voor heidense invloeden (sprookjes zijn daarom verdacht, alternatieve geneeswijzen zeker fout en zelfs fysiotherapie wordt soms afgeraden) maar hun eigen visie op demonen lijkt daar niet vrij van. Iets als een huis ‘vrij bidden’ kan vast geen kwaad, maar het komt niet in de Bijbel voor; Jezus vergelijkt de menselijke ziel alleen eenmaal met een overgenomen huis. Dit soort praktijken doen eerder denken aan animistische religies, zeker in hoe je ‘besmet’ kunt raken met demonen: alleen al door aanraking, zonder actieve eigen toestemming.

• Lees ook: Jezus waarschuwt voor code rood

'Besmet' raken

In de Bijbel zijn geen gradaties in bezetenheid en het is eenvoudig voor iedereen herkenbaar. Christenen zijn bovendien nooit bezeten en de demonen kunnen je niet ongewild ‘bespringen’. De oorzaken van bezetenheid zijn in de Bijbel niet heel helder, maar je bent er in elk geval niet passief in. Je moet hebben gekozen voor de duistere kant en je daaraan hebben gewijd. En dan werkt het, zoals gezegd, via de menselijke geest.

Te veel eer

Demonen hebben er belang bij zich verborgen te houden, maar als dat niet meer lukt, kunnen ze juist er belang bij hebben groter te lijken dan ze zijn. Een overvloed aan ‘enge’ verhalen kan namelijk interesse wekken; zeker als jongeren in de dwarse fase zijn, kunnen ze op ideeën worden gebracht. Ook zie ik wel gebeuren dat een overdreven aandacht voor occulte zaken afleidt van de werkelijke problemen die aan de hand zijn. Misschien is iemand niet ‘occult belast’, maar moet hij of zij in therapie, gezondere gewoontes aanleren of naar een evenwichtiger omgeving toe. Maar het belangrijkste dat ik wil zeggen tegen deze groep medegelovigen: Christus heeft overwonnen. Als we de duivel te serieus nemen en hem overal maar bezig zien, geven we hem te veel eer en maken we Jezus’ overwinning te klein. Richt je op het goede, het mooie en het ware en bouw daaraan mee. Daden van liefde, die overwinnen demonen.

Beeld: Unsplash