Zijn uiterlijk heeft hij mee. Maar maakt dat hem ook een goede koning?

De theologen uit ons panel – Dries en Lody – lezen 1 Samuel 9 en 10.

Samuel zei tegen de Israëlieten: ‘Ziet u wat voor iemand de HEER gekozen heeft? In heel het volk is er geen tweede als hij!’ En het volk juichte en riep: ‘Leve de koning!’

Dries:

Saul steekt met kop en schouders boven zijn volksgenoten uit. Zo begint het verhaal van zijn benoeming tot koning. En het eindigt ermee. Letterlijk waarschijnlijk. Maar het heeft een symbolische betekenis. De bijzonderheden van het verhaal laten dat zien.

Een eenvoudige herder die zich om ezels bekommert…

Hij is bekommerd om zoekgeraakte ezelinnen. Zo zal hij als koning bekommerd moeten zijn om volksgenoten die verloren dreigen te gaan. Dat behoorde in Israël tot de vereisten van een goede koning. Op die zoektocht vraagt hij advies aan zijn knecht en hij volgt dat advies ook op. Ook dat is opmerkelijk. Zou je van een beetje koning niet verwachten.

Maar een koning van Israël is bescheiden en weet zijn plaats. Uiteindelijk was Saul zelf een eenvoudige herder, zoals vele groten uit de geschiedenis van Israël: Abraham, Isaak, Jakob, Mozes… De koning moet een herder zijn.

Bovendien was hij afkomstig uit de stam Benjamin, de laagste van alle stammen, want afstammend van Jakobs twaalfde en jongste zoon. En dan ook nog uit een heel bescheiden familie, zo horen we aan het eind.

Maar zijn postuur geeft aan dat hij uit het goede hout gesneden is. Hoewel, als de volksvergadering bijeen is om te zien op wie het lot valt, en het lot valt op hem, blijkt hij zich verborgen te hebben tussen het pakgoed.

Een veelbelovend begin

Nog een mooi detail. Saul ontvangt de geest van de Heer en dat maakt van hem een profeet. Want de koning moet een profeet zijn. Iemand die oor heeft voor Gods woord en door dat woord in beweging wordt gebracht.

Het verhaal schildert dat heel beeldend wanneer het vertelt hoe Saul deel uitmaakt van een groep zingende en dansende profeten. Stel je voor, die reus van een boerenzoon: een swingende profeet! Saul krijgt een zalving. Hij wordt Gezalfde, Messias, Christus.

Wat een veelbelovend begin van zijn koningschap…

Luisteren naar verstandige adviezen

En ik? Toch eigenlijk ook maar een gewone schoolmeesterzoon. Maar wel degelijk koning over de mensen en de taken die aan mij zijn toevertrouwd. Kan ik mij spiegelen aan zijn uitverkiezing? Ben ik een ander mens geworden, doordat ik geraakt werd door Gods woord?

En ben ik bekommerd om mensen die verloren dreigen te gaan? Ben ik bescheiden? Luister ik naar verstandige adviezen die mensen rondom mij geven, zelfs als zij minder deskundig, minder van aanzien, minder in wat dan ook zijn? Zou de Schrift ook van mij schrijven dat ik met kop en schouders boven de anderen uitsteek?

Lody:

Het zal Saul niet meevallen om zijn koningschap tot een succes te maken. Nog voor dat Saul in beeld komt heeft de Eeuwige al aan de profeet Samuel laten weten dat een wereldse koning over Israël niet echt de juiste weg is. ‘Niet jou, Samuel, hebben zij versmaad. Maar Mij als hun echte Koning versmaden zij.’ (1 Samuel 8:7).

De keuze tussen goed en kwaad

Samuel krijgt toch de opdracht om wel naar die koning op zoek te gaan. Hoe zit dat? Waarom heeft G’d het volk gewoon niet te verstaan gegeven dat Hij zal zorgen dat deze dwaalweg niet bewandeld gaat worden?

De Schriftgeleerden in de Talmoed beschrijven de opdracht aan Samuel een uitvoering van het G’ddelijk dictum: ‘De weg die de mens op wil gaan, die zal Ik hem laten gaan’. Hoe het daarna afloopt, daar zal de mens uiteindelijk rekening en verantwoording over moeten afleggen.

Deze regel heeft te maken met de vaststaande gegeven in de Schepping dat de mens altijd een totale vrije wil heeft in de keuze tussen goed en kwaad. De Eeuwige bemoeit zich daar pas achteraf mee. Bestraffend of belonend.

Toch heeft Samuel zijn twijfels…

Samuel ontmoet Saul. Een man met alle gewenste kwaliteiten om voor dat koningschap in aanmerking te komen. Toch heeft Samuel zijn twijfels. Werk ik nu aan iets mee wat eigenlijk niet zou moeten gebeuren? ‘De Eeuwige ontblootte het oor van Samuel: Morgen zal ik jou die man sturen. Dat is de man waarover ik heb gezegd Deze zal over Mijn volk heersen.’

De twijfel wordt opgeheven. Saul wordt tot koning gezalfd. Hij begint aan zijn taak. Het volk heeft de haar gewenste koning. Maar zij versmaadt daarmee de Eeuwige zelf.

‘De weg die de mens op wil gaan, die zal Ik hem laten gaan’…

De Eeuwige laat ons onze gang gaan

Uiteindelijk wordt dit koningschap een struikelblok. Saul weigert (later in de Tenach) G’ds opdracht om de koning van Amalek om te brengen. En met die weigering komt er een voortijdig einde aan zijn koningschap.

Wij mensen hebben zo een vrije wil. De Eeuwige laat ons onze gang gaan. Wel moeten we weten dat wat wij doen, uiteindelijk ook goed en zinnig moet gaan aflopen. Dat hebben we zeker niet altijd in de hand.

De wetenschap dat het begin mogelijk Zijn goedkeuring al niet gaat dragen, is in ieder geval een seintje dat we dubbel zo voorzichtig moeten zijn. Een boodschap die deze in opdracht van G’d gezalfde koning toch niet helemaal ter harte heeft genomen…

Dries van den Akker sj is jezuïet en oud-docent godsdienst, catechese en levensbeschouwing.

Lody van de Kamp is een orthodox-joodse rabbijn, romanschrijver en was politicus voor het CDA in Amsterdam.

Lees hier de vorige aflevering.