Klaas van Kruistum: 'In de coronatijd voelde ik me down en eenzaam'

Klaas leunt ontspannen achterover op een zonovergoten terras in Rhenen, vlak bij zijn woonplaats Veenendaal. Zonnebril op, kopje koffie binnen handbereik. De zomervakantie lonkt; de familie Van Kruistum – Klaas, Rosemarijn, vier tienerdochters – gaat naar Frankrijk. “Heerlijk, even een reset. Ik heb het nodig om even uit de race te stappen.”

Klaas groeide op in Veenendaal en ging als kind vaak op vakantie naar Duitsland. Zijn vader werkte als uitvoerder en opzichter in de bouw en zijn moeder runde thuis het huishouden en deed vrijwilligerswerk. “En dat doet ze nog steeds”, zegt Klaas trots. “Ze is ‘maatje’ voor kwetsbare mensen. Ze helpt hen praktisch en biedt een luisterend oor. Ze benadert hen oordeel-loos.”

Lijk je op je ouders?
“Ik ben net als mijn moeder outgoing en net als zij praat ik graag. Mijn vader is heel technisch en praktisch; zelf ben ik ook niet onhandig. We gingen naar de Christelijke Gereformeerde Kerk, waar we op hele noten zongen. Mijn vader kwam oorspronkelijk uit de Gereformeerde Gemeenten en mijn moeder was hervormd. Door die verschillende kerkelijke achtergronden waren ze veel bezig met de vraag wat wel en niet mag van God.”

Hoe beleefde jij dat?
“Ik was glad als een aal en had nergens last van. Later ontdekte ik dat ik daardoor gevoelig was om fouten te maken. We waren thuis veel bezig om het ‘goede te doen’ en dat moest je niet te licht opvatten, want God ziet alles. Als volwassene merkte ik dat ik het daardoor lastig vond om te ademen, om ‘te zijn’. Vooral in de coronatijd voelde ik me down en eenzaam. Ik negeerde deze gevoelens, vermande mezelf en ging weer door. Maar ik bleef nadenken, ook over mijzelf: doe ik mijn werk goed? Wanneer is het oké wat ik doe? Ik was heel streng voor mezelf.”

Werden die gevoelens aangewakkerd door de coronatijd?
“Ja, zeker! Vóór die tijd volgde ik bewust minder de nieuwsheadlines en wilde ik me juist meer verdiepen in de achtergronden. Maar toen corona begon, ging dat mis. Ik wilde vat krijgen op wat er allemaal gebeurde, checkte voortdurend het nieuws en vroeg me af wat daarvan echt waar was en wat nep. Er zat geen rem op mijn nieuwsconsumptie.”

Was dat continu nieuws checken een manier om controle te krijgen over die verwarrende tijd?
“Ja. Ik heb met álles de behoefte om dingen te bevatten. Best ingewikkeld als er dingen gebeuren waar je geen invloed op hebt. Tijdens de eerste lockdown maakte ik acht weken lang een liveprogramma voor scholieren die thuiszaten: ZappLive! Extra. Dat hadden we in drie dagen uit de grond gestampt. Heel bijzonder, maar die periode was óók een aanleiding om een psycholoog te bezoeken. Ik was verdrietig, niet in balans, voelde frustraties over mijn werk en had het idee dat veel dingen me niet lukten. Dankzij mijn psycholoog heb ik mezelf beter leren kennen. Want hoe zat dat nou met mijn angst om fouten te maken? Ik leerde: die angst blijf je misschien wel houden, maar de vraag is: hoe ga je ermee om? Ik moest niet zo streng, maar liever voor mezelf zijn. Dat ik zo streng was, heeft te maken met wat ik net vertelde over hoe het vroeger thuis ging. Mijn psycholoog noemt dat mijn basispijn: soms ontploft het ineens weer in je gezicht.”

Nieuwsgierigheid botvieren

Klaas vertelt hoe hij, samen met collega’s, een pilot voor een nieuw, zelfbedacht televisieformat maakte. En hoe tijdens het werk de verwarring toesloeg. “Doe ik het wel goed? Is het goed genoeg? Ik twijfelde aan alles. Toen iemand op de proppen kwam met een heel ander decor dan ik in mijn hoofd had, dacht ik: oké, hij zal het wel weten, misschien werkt dit ook wel. Ik paste me aan. Op zich is dat niet per se verkeerd, maar achteraf denk ik: misschien had ik trouw aan mijn eigen idee moeten blijven.”

Je had mild moeten zijn voor jezelf?
“Ja! Bizar hè?” Lachend: “Nu ben ik dat veel vaker en het bevalt goed.”

In 2012 zei je in het blad ‘Zondag’ dat ‘de liefde’ je motivatie is om programma’s te maken.
“Dat is tien jaar geleden… Inmiddels weet ik minder dan toen, maar de liefde is inderdaad wel iets waar ik me aan vasthoud. Ik zoek graag naar verbinding; er zijn geen makkelijke antwoorden. In mijn programma’s kan ik bovendien mijn nieuwsgierigheid botvieren. In Klaas kan alles kom ik op allerlei plekken. Zo hing ik aan een klif in Canada en stond ik op een vliegend vliegtuig om te kijken of ik kon blijven staan bij een tornado. Geweldig!”

Best een dingetje voor een controlfreak...
“Het programma helpt me mijn controle los te laten. Aanvankelijk zei ik dat ik zulke experimenten niet durfde uit te voeren, maar door gesprekken met mijn toenmalige eindredacteur durfde ik uit mijn comfortzone te stappen. Bovendien, de kijker leert iets over de wereld en kan zich optrekken aan mijn gestuntel. Zo liet een moeder weten dat haar zoon tijdens zwemles door een gat durfde te zwemmen omdat hij zag dat ik ook dingen deed die ik spannend vond. Daar word ik blij van; dan heb ik een wezenlijke bijdrage geleverd.”

Liedjes meezingen

Klaas van Kruistum verwisselde in 2014 de Evangelische Omroep voor KRO-NCRV, waar hij zich goed thuis voelt. Hij vertelt dat hij veel leerde bij de EO, maar het ingewikkeld vond om “zoiets persoonlijks als geloof” en werk te combineren. Zo kreeg hij tijdens het presenteren van het EO-programma Bestemming onbekend “kortsluiting” toen hij geconfronteerd werd met veel wereldleed. Klaas kreeg grote geloofsvragen en was zelfs een paar maanden atheïst. Die periode is voorbij, maar de gebeurtenissen hebben zijn geloof veranderd. “Inmiddels kan ik jaloers zijn op enthousiaste gelovigen, maar er was een tijd dat ik daar dan fel tegen inging. Ik begrijp minder van het geloof. Ik stop niet alles meer in hokjes met een hele set regels erbij die, als je niet oppast, op een heel nare manier mensen buitensluiten. Ik begrijp dat ik voor veel mensen een stuk vager ben geworden dan vroeger.”

Je confrontatie met het wereldleed clashte met hoe het geloof je als kind was bijgebracht. Geef je daarom je eigen kinderen een andere geloofsopvoeding?
Hij denkt lang na. “Tja, hoe doen we dat eigenlijk…? Ze gaan naar een christelijke school en we bezoeken regelmatig kerkdiensten van Mozaiek. In die zin een traditionele opvoeding, maar we proberen hen met open vizier de wereld in te laten kijken. We hebben liefde die we uitdelen en álles is bespreekbaar. Als mijn dochter gaten schiet in een bepaalde manier van geloven, vind ik dat wel lekker. Ik stel haar dan vragen: Hoe zie jij dat? Hoe zou het ook kunnen? Ik stel liever vragen dan dat ik antwoorden geef. Want die heb ik niet altijd…”

‘Doe eens rustig aan’

De ober bezorgt een koud flesje cola, dat Klaas dankbaar in ontvangst neemt. Intussen zoekt hij naar woorden. “Misschien is het toch wel die liefde, inderdaad. Nu jij mij vragen over het geloof stelt, vind ik dat lastig. Want voor je het weet, word ik in een hokje gestopt.

Ik ervaar het geloof vooral als een liefde die ik niet goed kan verklaren. Daar houd ik me aan vast. Ik denk dat er meer is en ik noem dat ‘God’ omdat ik daarmee ben opgevoed. Soms noem ik dat niet ‘God’ en laat ik het alle kanten opgaan. En tegelijkertijd vind ik het ook prima om in de kerk keihard alle liedjes mee te zingen.”

Best opvallend dat je naar het evangelische Mozaiek gaat en niet naar een vrijzinnige protestantse gemeente.
“Dat klopt. Maar bij Mozaiek is de muziek heel goed. Bij stellige preken denk ik soms wel: doe eens rustig aan. Daar staat weer tegenover dat je daar echt mag zijn wie je bent. Ze zijn oordeel-loos.”

Net als je moeder.
“Zeker. Twee van mijn drie zussen zijn uit de kast gekomen en daar hebben mijn ouders veel van geleerd. Het was niet per se een makkelijke tijd, maar we zijn er met elkaar uitgekomen. Ik ben trots op mijn warme familie, waar ik ontzettend veel van houd. Wat helpt, is vragen aan elkaar te stellen. Toen ik als jongere met andere muziek bezig was, vond mijn moeder dat lastig. Pas zei ze dat ze veel gehad heeft aan de vragen die ik haar in die tijd stelde: Wat is het probleem? Leg het eens uit? Niet dat ik de wijsheid in pacht heb, maar in een dialoog kom je verder: dan wil je elkaar begrijpen. Een beetje nieuwsgierigheid helpt erg. En wees niet te bang, onbekend maakt onbemind. Zoek elkaar op!”

Half uurtje staren

De zon schijnt nog altijd genadig over het terras. Klaas neemt een hap uit het schuim van een vers getapt biertje en vertelt over zijn vrouw Rosemarijn, die in het onderwijs werkt en (hoog)begaafde kinderen begeleidt. “Daar hebben wij er thuis ook wat van wonen”, glimlacht hij. “Ik ben zelf niet getest, maar volgens mijn vrouw heb er ik verdacht veel trekjes van. Ik wil veel leren, ga voor de troepen uit, ben gevoelig voor prikkels en wil overal héél goed in zijn: presenteren, monteren, licht, geluid en softwarepakketten. Ik oefen net zolang tot het goed is. Als ik presenteer, gebruik ik zelfs mijn eigen microfoon, omdat die nét wat beter is dan een normale. Dat doet bijna geen presentator.”

Best wel nerdy.
Hij lacht. “Ik ben een keiharde nerd! Maar ik moet mezelf begrenzen. Door altijd maar bezig te zijn, ontloop ik dat ik gewoon moet ‘zijn’. Gewoon stil zijn. Een half uurtje naar de wolken staren… Dat is heel moeilijk. Vorig jaar hadden mijn vrouw en ik een paar stiltedagen aan zee. We begonnen op 4 mei om acht uur ’s avonds en trokken de twee minuten stilte door tot elf uur om zo onze gedachten te kalmeren. Ik ging in bad zitten en zag door het raam de vlag wapperen. Kijk, ik heb er een foto van gemaakt.” Hij pakt z’n iPhone en zoekt naar het plaatje.

Past een foto maken met je smartphone wel bij een stiltemoment?
“Ook daarin moet je niet te streng zijn… Als je de telefoon daarna maar weer weglegt.”In plaats van de foto met de vlag, laat hij een selfie van zichzelf en zijn vrouw op het strand zien. Dan: “Ik heb veel geleerd de afgelopen periode. En netto ben ik er een stuk relaxter van geworden.”