Kin­der­stem­men in oorlogstijd: verhalen uit Oekraïne

"Hoe meer je naar het oosten van Oekraïne reist, hoe meer je de oorlog voelt," vertelt Arjan Lock. "Militairen bepalen het straatbeeld en de verwoesting is overal te zien. Toch wonen hier nog steeds mensen. Vaak omdat ze geen keuze hebben om naar een veilige plek te vertrekken. Soms omdat ze de heilige plicht voelen om voor de achterblijvers te zorgen.

Ik zag hoe Galina met alles in zich vecht om de enige nog functionerende school in de stad open te houden, juist voor kwetsbare kinderen. 'Als het oorlog is, gaan mensen in de overlevingsstand', zegt ze. 'En het eerste wat dan verdwijnt, is de liefde. En juist dat hebben de kinderen zo hard nodig.' Met haar team geeft ze alles om de kinderen veiligheid en liefde te geven. Het liefst zouden ze nog veel meer kinderen een plek geven. Dat kan met jouw hulp.

Zhenia verloor zijn stem

“Zhe-nia…” Nauwelijks hoorbaar fluistert hij z’n naam. Zhenia (5) zit met de vijf andere kinderen van groep 1 aan een lage tafel. In zijn hand heeft hij een plastic voorwerp in de vorm van een vlinder. De meester heeft hun net verteld dat ze op moeten letten als ze buiten spelen. Want hier kunnen ze overal liggen: op het oog onschuldig uitziende mijnen. Dat leer je hier in groep 1: hoe om te gaan met explosieven.

Zhenia is altijd al een kwetsbaar jochie geweest. Maar de oorlog, de bommen en de stress maakten dat hij niet meer praatte. Z’n vader is achtergebleven in het door de Russen bezette gebied, zijn moeder ging terug naar haar ouderlijk huis om de zorg voor oma op zich te nemen. Na het overlijden van oma, zo’n twee jaar geleden, staan ze er alleen voor, levend van de opbrengst van de melk van vier koeien.

Dat hij nu zijn naam fluisterend uitspreekt, is een wonder voor zijn moeder. De school en de kerk zijn hun redding: daar ontmoeten ze mensen die in een koude, harde wereld onvoorwaardelijke liefde en warmte geven.

Alina leert eindelijk lezen en schrijven

De glasscherven van het raam van haar oude klaslokaal kraakt onder haar voeten. Alina (10) kijkt omhoog en wijst naar de wereldkaart die heen en weer bungelt in de wind. Van haar school staat niets meer overeind nadat een voltreffer het gebouw heeft geraakt.

Als ik haar vraag hoe het is om de verwoesting te zien, breekt ze. “Ik wil hier niet meer zijn, het was zo akelig.” Ik luister naar haar verhaal. Een verhaal van verwaarlozing, afwijzing, stiefvaders, mishandeling en de oorlog die alles nog erger maakte. Geen water om te douchen, vieze kleren en kortgeknipt haar: ze werd gemeden door haar klasgenoten.

Wonderlijk genoeg zorgde de bom op haar oude school voor een nieuw begin. Op de school van Galina, de enige in de stad die nog open is, wordt voor haar gezorgd. Ze krijgt schone kleding, kan iedere dag gebruikmaken van de douche en ze leert voor het eerst lezen en schrijven. En nu zie ik haar zitten in de klas, op haar vaste plek. In haar ogen, die al zo veel hebben gezien, zie ik dat ze is thuisgekomen.

Artem speelt onder het luchtalarm

Aarzelend steekt hij z’n duimpje omhoog. Het is een gebaar dat Artem (5) soldaten op straat vaak ziet maken. Het zegt zoiets als: het komt wel goed. Maar zo’n twintig kilometer van het front vandaan is de situatie bepaald niet geruststellend. Je voelt de dreiging van de oorlog. Het straatbeeld wordt bepaald door militaire colonnes, in de verte hoor je het geluid van explosies en dichtbij het steeds terugkerende luchtalarm.

In het begin van de oorlog – Artem was toen 2 jaar oud – werd het gezin geëvacueerd naar het relatief veilige westen van Oekraïne. Maar zijn vader kon de druk van de oorlog niet aan, begon te drinken en mishandelde zijn vrouw. De relatie liep stuk. Irina, de moeder van Artem, kon niet anders dan terugkeren naar hun geboortegrond: Druzkivka.

Dit is dus zijn wereld en dan heeft hij nog geluk. Want iede­re dag kan hij naar school en speelt hij met z’n vriendjes. Ze spelen vaak soldaatje. Wat hoop en bid ik voor hem dat het ooit goed komt.

• Hoop aan het front in Oekraïne

  Hoop aan het front in Oekraïne

Mag Nastya in vrede opgroeien?

Ze valt direct op, daar onder de school, in de schuilkelder, vlak naast de watertank. Nastya (9) heeft haar winterjas nog aan en onder haar muts zie ik de vlechten met strik. Even daarvoor speelde ze met haar klasgenoten op het schoolplein. Maar zoals zo vaak was de pret van korte duur, omdat opnieuw het luchtalarm afging. De geoefende oren van de juf hoorden al dat de inslagen te dichtbij kwamen en dat het buiten niet meer veilig was.

Alsof het de normaalste zaak van de wereld is, speelt Nastya hier in de krappe kelder gewoon door. Steen, papier, schaar. Steen, papier, schaar. Ik vraag haar te gaan staan voor de foto, tegen de achtergrond van het zwarte doek. Ze doet haar jas uit, want ze heeft haar mooiste blouse aan. Daar staat ze, een bijzonder meisje. Veel weet ik niet van haar, behalve dat ze door haar oma wordt opgevoed, hier in dit stadje in oorlogsgebied.

Nastya tegen een donkere achtergrond… Zou het alsjeblieft zo mogen zijn dat zij in licht en vrede opgroeit?