Kefah Allush neemt ons mee naar 'De nacht van ‘53'

“Het is onvoorstelbaar hoe verwoestend het water de leefwereld van deze mensen is binnengedrongen”, vertelt Kefah. “Terwijl ik als verteller in het nachtelijk duister het verloop van de rampnacht schets, blikken ooggetuigen terug. Ook maakt de kijker – anders dan in eerdere films over de ramp – heel indringend mee hoe slachtoffers van toen het water op zich af zagen komen.” Computer generated images (later meer hierover) leveren beelden op die net echt lijken. “Hierdoor ga je toch anders aankijken tegen het ‘bekende’ verhaal van de ramp”, zegt de presentator, die bij de research voor de documentaire ook op iets stuitte wat voor hem nieuw was. “Het raakte me dat er helemaal niet zo veel slachtoffers hadden hoeven vallen.” 

Evacuaties te laat op gang
“Bij herdenkingen in de afgelopen zeventig jaar heeft Nederland vaak stilgestaan bij de vele slachtoffers en de schade. Daarna werd de aandacht al snel verlegd naar de Delta-werken. Want zo’n ramp mocht natuurlijk nooit meer gebeuren. Wat historici wel weten, maar het grote publiek niet, is dat plaatselijke autoriteiten veel mensenlevens hadden kunnen redden. Tijdens het opnemen van mijn nachtelijke ‘verslag’ voelde ik veel boosheid om evacuaties die te laat op gang kwamen, doordat een burgemeester niet wakker gemaakt kon worden of de kerkklokken niet op tijd geluid werden.”

En de radio – toen een belangrijk medium – zweeg ’s nachts?
“Rond middernacht klonk in die tijd het Wilhelmus en werd het stil. Zo was het ook in de ijskoude nacht van 31 januari op 1 februari 1953, terwijl de weerdienst ongerust was over het noodweer en door wilde gaan met uitzenden. Helaas waren de zenderbazen onbereikbaar en durfde niemand anders de verantwoordelijkheid te nemen om te blijven uitzenden!”

Maar de omstandigheden waren toch ook ongewoon?
“Misschien maakt deze ramp wel duidelijk dat die besluiteloosheid in crisissituaties symptomatisch is voor Nederland. Als we alles ruim op tijd kunnen organiseren, loopt het wel op rolletjes. Kijk eens naar de coronacrisis: als we in een crisissituatie moeten improviseren, krijgen we het meteen heel moeilijk. Dan gaan we polderen, want dat zijn we gewend. Maar daar is op dat moment geen tijd voor! Ik ben er niet op gerust dat we die les geleerd hebben.”

‘Levensechte’ computerbeelden
“Beelden die met een bijzondere techniek zijn gemaakt, brengen de rampnacht dichtbij”, vertelt regisseur Jos de Jager. “Door computer generated images is het alsof je als kijker zelf op een van de rampplekken staat, zoals de Hoofdpoortstraat in Zierikzee, waar vloedplanken waren aangebracht om het water tegen te houden. Je ziet hoe deze planken breken, waarna het water binnenstroomt. Elders zien we vanuit een huis hoe de voordeur bezwijkt onder de druk van de watermassa. Deze beelden, die zijn gemaakt door Storm post production in opdracht van de EO, krijgen een plek in het Watersnoodmuseum.” 

Overlevenden aan het woord
“Aangrijpend zijn ook onze gesprekken met overlevenden van de ramp”, vervolgt de regisseur. “Ik neem hen mee naar het openluchtmuseum in Arnhem. Hier liggen ze in een bed in een slaapkamer uit de jaren vijftig, terwijl beelden van wind en storm in de ruimte geprojecteerd worden. Een situatie die de nacht van toen, waarin ze door hun ouders uit bed werden gehaald, opnieuw heel dichtbij brengt.” 

Hoe kijken zij zeventig jaar later terug?
“Wat diverse ooggetuigen van de ramp nog helder voor de geest staat, is de steun die ze in die moeilijke uren aan hun geloof hadden. Als kind vertrouwden ze erop dat ze naar Jezus zouden gaan als ze het niet zouden overleven, en hun familieleden in de hemel terug zouden zien. Maar sommigen herinneren zich ook dat ze anderen over de ramp hoorden spreken als een straf van God.”

• De Rampnacht