‘Door rituelen kom je makkelijker bij je gevoel’

Denk jij bij een ritueel direct aan het branden van een kaarsje? Het is veel breder dan dat, legt Karen uit. “Als je het helemaal plat zou willen slaan is een ritueel het doen van een handeling waaraan je betekenis geeft. Het is ruimte maken voor iets dat in het licht gezet moet worden, bijvoorbeeld iets wat zwaar op je drukt. Met een ritueel kun je uitdrukken wat je met woorden niet altijd kunt zeggen. Het gaat voorbij woorden en raakt aan je gevoel.”

Zo’n ritueel moet altijd passen bij de waarden van degene die het uitvoert, vertelt Karen. Zelf kiest ze het liefst voor een niet al te standaard ritueel. “Veel mensen denken direct aan iets met rozenblaadjes of stenen, dat is een beetje het geijkte. Ik ben daar helemaal niet van, ik vind het verschrikkelijk cliché.”

Karen besteedde altijd al graag aandacht aan overgangsmomenten in haar leven. “Als ik ging verhuizen bijvoorbeeld, of klaar was met een opleiding, of bij een geboorte. Dat soort life events bewust beleven heb ik van nature in mij. Daarnaast ben ik opgegroeid in een christelijk gezin, waar natuurlijk ook al veel rituelen zijn, waardoor ik er een bepaalde sensitiviteit voor heb.” Dat ze hier uiteindelijk haar beroep van heeft gemaakt komt door een samenloop van verschillende omstandigheden.

De wereld van rituelen

Dat begon rondom haar scheiding. “Ik heb een SCHIP-traject gedaan bij De Christelijke Mediator. Daarbij ga je met elkaar door een aantal fases heen om je relatie te ontvlechten. Als laatste was er de mogelijkheid om een afscheidsritueel te doen. Ik ben mij daarin gaan verdiepen, en er ging een wereld voor mij open.”

Ook Karens religieuze zoektocht speelde een belangrijke rol. Haar geloof in God was ze twee jaar lang kwijt. “Waar ik toen tegenaan liep was dat alle rituelen uit de kerk voor mij hun betekenis verloren.” Dat leidde tot veel vragen: “Het geloof was niet meer vanzelfsprekend voor mij, wat betekent die taal dan nog? Is er ook een andere taal? Zijn er rituelen als je niet gelooft?”

Uiteindelijk waren het rituelen die haar ook weer terugbrachten naar de kerk. “De Ignitiaanse spiritualiteit van de Jezuïeten heeft mij weer bij God gebracht. Zij hebben een hele andere manier van bijbel lezen, bidden en naar het leven kijken. Die is erg gericht op ervaring en verbeeldingskracht. Mijn eerdere ervaring met de kerk vond ik heel beperkend. Het ging vaak over geloven op een rationele manier. Terwijl, God heeft ons ook fantasie, verbeeldingskracht en symboliek gegeven.”

Na haar scheiding kwam Karen bij de Celebrantenopleiding van de Universiteit voor Humanistiek terecht, een studie waar je rituelen leert ontwikkelen en begeleiden. “Dat was fantastisch, ik kan het iedereen aanbevelen, ook als christen. De opleiding is seculier, maar de humanistische kernwaarden liggen heel dicht tegen de christelijke waarden aan. Ik kreeg veel aangereikt vanuit de wetenschap en vanuit verschillende culturen, dat heeft mijn Godsbeeld erg verrijkt." Een ‘gereedschapskist’ vol kennis en ervaringen, noemt ze het. “Daar wilde ik iets mee in de christelijke wereld, maar ook voor mensen die daaraan twijfelen of er niet meer lekker zitten.

Werk

“Het klinkt misschien wat vaag,” lacht Karen. Waar ze zich allemaal mee bezig houdt, is dan ook niet in één zin samen te vatten. Als zzp’er werkt ze, naast haar vaste baan bij Humanitas, aan allerlei verschillende projecten. Workshops geven in kerken bijvoorbeeld: “Onlangs heb ik er één gegeven over geloven op een zintuigelijke manier. We gingen op een andere manier bijbellezen, met smaak, reuk en muziek. Als je de juiste symbolen gebruikt in zo’n workshop doet dat iets met mensen. Ze komen heel snel bij een stukje betekenisgeving waar ze met alleen praten niet waren gekomen.”

Daarnaast stond Karen dit jaar met een workshop op Graceland festival, is ze aangesloten bij het PKN-initiatief Reisgenoten, voor twintigers en dertigers aan de rand van de kerk, en is ze in te huren voor brainstorms bij kerkenraden en organisaties. “Het is ongelooflijk divers, dat is hartstikke leuk. Ik kom op veel plekken en krijg een inkijkje in allerlei teams en situaties.” Dat is niet altijd makkelijk, vertelt ze. “Het is soms heel intiem, als ik bijvoorbeeld werk met mensen die in rouw zijn. Ik ben natuurlijk geen robot, dus dat doet ook iets met mij.”

Afscheid van de kerk

Een ritueel dat een speciaal plekje in haar hart heeft, is haar eindopdracht voor de Celebrantenopleiding. Karen bedacht een ritueel voor iemand die zijn geloof had losgelaten en bewust afscheid wilde nemen van zijn kerkelijke gemeente. “Vaak gaan mensen redelijk onzichtbaar weg, ze stoppen gewoon met naar de kerk gaan. Soms wordt het nog een keer afgekondigd en wordt er voor iemand gebeden, maar dat is alles wat je ervan merkt. Deze persoon had behoefte aan meer. Hij was zijn hele leven naar deze kerk gegaan, had er lief en leed gedeeld en een sociaal netwerk opgebouwd. Dat wilde hij niet zomaar loslaten.”

Karen werkte aan een afscheidsdienst waarin deze persoon zijn bewijs van lidmaatschap meekreeg en hij en de kerkenraad elkaar het beste hebben toegewenst. “Het was helemaal niet lang of groots, maar hierdoor konden ze warme intenties naar elkaar uitspreken en elkaar loslaten. Dat was prachtig, en het raakte mij zelf ook, omdat ik zelf óók in de situatie heb gezeten dat ik mijn geloof tijdelijk kwijt was. Er zijn zoveel mensen die dat meemaken, en voor de één is dat iets heel moois, maar voor de ander is het een enorm proces van verlies en rouw. Daar hebben we best weinig aandacht voor in kerken.”

Door haar eigen ervaring kan ze zich goed inleven wanneer ze werkt met mensen die niet meer geloven. “Ik kan me indenken dat het voor iemand die zijn geloof verliest niet per se verdrietig hoeft te zijn. Voor mij was het dat toen wel, maar ik heb een heleboel mensen gesproken die hun geloofsovertuiging hebben losgelaten en dat prima vinden. Zij zoeken een nieuwe weg, en veel mensen in de kerk zien dat als iets verschrikkelijks, maar dat hoeft het niet te zijn. Ik ben daarin oordeelloos, en heb geen bekeringsdrang. Mijn doel is niet om mensen er weer bij te krijgen, maar om ze te helpen loslaten op een manier die bij hen past.”

Rituelen bij verlies

Niet alleen bij het verlaten van een kerk, maar ook bij andere vormen van verlies kan een ritueel waardevol zijn. “Dan denk ik bijvoorbeeld aan een scheiding, maar ook aan mensen met dementie, die hun woonsituatie moeten loslaten, omdat ze niet meer zelfstandig kunnen wonen. Zij moeten al heel veel verbindingen in hun hoofd loslaten, en daar komt dan ook nog een fysieke plek bij, waarvan je afscheid neemt.”

Karen noemt als voorbeeld een ritueel dat een collega voor haar eigen vader bedacht. “Daarbij zijn ze met het hele gezin aan tafel gaan zitten in zijn nieuwe woonplek, met een doos met spullen die hij dagelijks gebruikt. Die hebben ze samen uitgepakt. Bij de koffiemok bijvoorbeeld, benoemden ze dat hij daar voortaan in zijn nieuwe woning uit mocht drinken. Toen hebben ze hem gevuld en zijn ze koffie gaan drinken. Op die manier geef je het verdriet de ruimte, maar maak je ook een nieuw begin.”

Zo zie je maar, rituelen zijn er voor elke mogelijke situatie. Karen hoopt dat daar, juist ook in de christelijke wereld, meer aandacht voor komt. “Er zit zó veel rijkdom in de symboliek en verbeeldingskracht die God ons heeft gegeven.”

Meer over Karens werk lees je op haar website karenvonk.nl.

Beeld: Arthur van der Leest/Arthurized