Johan legt uit waarom geloven zoals vroeger niet meer gaat

Hoeveel mensen denken nog precies hetzelfde over God als tien, twintig, dertig jaar geleden? Ik vermoed weinig. Verschillende dingen in mijn leven hebben ervoor gezorgd dat mijn geloof, dat altijd zo vanzelfsprekend is geweest, langzaamaan begon af te brokkelen.

Het voelt een beetje zoals het spel Jenga waarbij je een toren moet maken van houten blokjes en één voor één een blokje uit de toren moet halen zonder dat die instort. Bij elk nieuw inzicht of elke twijfel voelde het alsof er een blokje uit mijn geloofstoren werd gehaald waardoor die steeds meer ging wankelen. 

• Johan: ‘Ik mis de kerk niet in coronatijd’

  Johan: ‘Ik mis de kerk niet in coronatijd’

Zo verdwenen er een aantal blokjes uit mijn toren door de intellectuele vragen die ik kreeg in mijn studententijd met name over de Bijbel. Welke verhalen zijn geschiedenis en welke mythe? Was het echt God die opdracht gaf om mannen, vrouwen, kinderen en dieren uit te moorden? Kan ik de Bijbel nog vertrouwen als absolute waarheid? Mijn beeld van een onfeilbare Bijbel werd steeds meer aan stukken geslagen en het maakte mij achterdochtig. Mijn argwaan werd alleen maar versterkt, omdat ik christenen zag met een behoefte om de Bijbel vrij te pleiten of te verdedigen als er kritische vragen werden gesteld. 

Handboek vol leefregels 

Daarnaast begon ik twijfels te krijgen over het morele gezag van het heilige boek. Vroeger was de Bijbel voor mij vooral een handboek vol met leefregels. Ik weet nog dat ik een boekenlegger had met als titel: ‘Wat zegt de Bijbel over…’ gevolgd door een lijst met allerlei onderwerpen zoals: daten, angst, geld, ziekte etc. Voor elke vraag die je maar kon bedenken was er een Bijbeltekst met antwoorden te vinden. 

Inmiddels weet ik dat die antwoorden te gemakkelijk waren. Als de Bijbel in het verleden al niet duidelijk was over het houden van slaven, het gebruik van geweld tegen andere volken en de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, waarom zou het dan wel duidelijkheid geven over de dingen die in deze tijd en in mijn leven spelen? Het lezen van de Bijbel gaf mij juist meer onrust dan antwoorden. 

Er werden nog meer blokjes uit de toren gehaald toen ik teleurgesteld raakte in de kerk, die niet is wat ze hoort te zijn. Een kerk die in mijn ogen een verstoord beeld geeft van de oorspronkelijke boodschap van Jezus’ onderwijs. Waar ooit de geloofsgemeenschap voor mij voelde als een warm nest van vertrouwdheid, vanzelfsprekendheid, veiligheid en geborgenheid voelt ze nu, zoveel jaren later, eerder benauwend en vervreemdend en ontbreekt het thuisgevoel, zoals ik in mijn vorige blog al schreef. 

Diepe verdeeldheid in de kerk 

Ik werd er moedeloos van dat er binnen het kerkgenootschap waar ik actief was, de Christelijke Gereformeerde Kerken, al ruim twintig jaar diepe verdeeldheid en discussie is over de vraag of vrouwen een ambt mogen vervullen of niet. Terwijl de wereld om ons heen in de brand staat door zaken als de klimaatcrisis, een pandemie of een steeds groter wordende ongelijkheid in de samenleving, richten wij ons, naar mijn idee, op allerlei andere bijzaken. Ik mis dan de aansluiting met de echte problemen in de wereld. 

In plaats van zich te focussen op de liefde voor God en de naaste ervaar ik dat veel kerken vooral gefocust zijn op het concept, het idee van kerk zijn en dit bovenal willen verdedigen. Dit leidde bij mij tot een identiteitsvraag: Waar hoor ik bij? Waar wil ik mij mee identificeren? Ik schaamde me als ik weer iets las over hoe een kerk zich had opgesteld tegenover de LHBTQ+-gemeenschap. Of als er op zondag een pleidooi voor eenheid werd gepredikt, maar door de week de polarisatie weer toesloeg in het commentaar op sommige berichten in de gezamenlijke Facebookgroep. Ik voelde mij in de kerk vaak een ongelovige en buiten de kerk een gelovige. Ik was op zoek naar de essentie van het geloof, de liefde, maar ik merkte dat de kerk me daarbij vaker in de weg stond dan mij hielp.

Wantrouwen van eigen ervaringen

Weer een aantal blokjes verdwenen toen ik uiteindelijk ook mijn eigen godservaringen begon te wantrouwen. In hoeverre waren die ervaringen niet het gevolg van een psychologische groepsdruk waarin je als vanzelf mee gaat doen om erbij te horen? Sprak God echt tot mij of waren het mijn eigen gedachten? Had ik het allemaal gefaket? Gebeurt alles met een reden of staat God erbuiten? Als mijn beeld van de Bijbel en de kerk begint te verschuiven, kan ik daar nog mee leven. Maar als ik ook mijn eigen godservaringen niet meer kan vertrouwen, wat blijft er dan nog over? Inmiddels begon de hele toren te wankelen…

Hopen dat dit niet het einde is

Het leven is al lang niet meer zo simpel en overzichtelijk als mij vroeger werd verteld. Het leven is mysterieus, verwarrend en soms zelfs wreed. Het heeft mij wakker geschud voor die andere realiteit die ik soms kan ervaren, de ervaring van een afwezige God, of in ieder geval mijn beeld van die God: iemand die er had moeten zijn om te troosten en kracht te geven. Iemand die onze gebeden wil verhoren en altijd een plan heeft met een akelige diagnose of met die ongewenste kinderloosheid, dat ontslag of die pandemie… 

Met het oog op dit - en zoveel andere voorbeelden uit het dagelijkse nieuws - lijkt God afstandelijk, ongeïnteresseerd of misschien niet in staat om er iets aan te doen.  

Soms lukt het, als we verdwaald zijn, om de weg weer terug te vinden. Zonder dat ik het doorhad was ik de weg allang kwijtgeraakt. Nee, terugkeren naar mijn geloof van vroeger zit er voor mij niet meer in. Ik kan slechts op zoek gaan naar de weg vooruit. Dat is geen weg die makkelijk te vinden is. Toch blijf ik hopen dat het deels instorten van mijn geloofstoren niet het einde betekent, maar dat het kan leiden tot een ruimer, rijker en authentieker geloof dan ik ooit heb gehad.