Joël Boertjens op ont­dek­kings­tocht naar de rol van de vrouw in de kerk

“Man, vrouw!” Die woorden schreeuwde Joël Boertjens toen hij jaren geleden wakker werd uit een droom. “Ik ben al jong voorganger geworden, op 22-jarige leeftijd, en was me er tijdens mijn studie van bewust dat ik straks ook op dit thema een keuze moest maken. Eerst dacht ik: laat ik een veilige modus kiezen en een zo conservatief mogelijke koers varen, dan kan ik God ook niet onteren. Maar toen ik wat verder nadacht, vroeg ik me ook af: wat als God wel vrouwen roept? Dan is het helemaal niet veilig als ik hun roepingen begraaf. Die vraag tergde mij zo dat ik er schreeuwend van wakker werd.”

Ontdekkingstocht

De nu 35-jarige theoloog studeerde aan de Evangelische Theologische Hogeschool en aan de Vrije Universiteit. Na acht jaar voorgangerschap in Oss is hij nu verbonden aan Baptistengemeente De Verbinding in Amsterdam, die hij leidt samen met Orlando Bottenbley. “Na mijn droom ging ik op ontdekkingstocht,” vervolgt Joël. Wat is Gods plan voor vrouwen in de kerk? “De uitkomst wist ik van tevoren niet, het was een heel open zoektocht die alle kanten op had kunnen gaan. Maar ik wilde heel graag weten hoe het zat."

In je boek ‘Allen voor Eén’ begint je ontdekkingstocht bij de zwijgteksten van Paulus: geen eenvoudig startpunt.
Lachend: “Volgens mij is mijn boek het enige waarin dat zo is. Dat is toch waar iedereen benieuwd naar is? Dat vond ik spannender dan beginnen bij Genesis. Zo heb je meer het gevoel dat je samen op reis bent dan dat ik als een docent zeg hoe het zit.” 

Schaamtecultuur

In zijn brieven lijkt Paulus zichzelf tegen te spreken. In Galaten zegt hij dat er in Christus geen onderscheid is tussen man en vrouw, en in Korintiërs dat vrouwen moeten zwijgen.
“Het mooie van Paulus is dat hij zichzelf tegenspreekt – als je dat zo wilt noemen – in dezelfde brief. In 1 Korintiërs 11 zegt hij dat vrouwen mogen bidden en profeteren. En profeteren is qua gezag minimaal preken plus, dat is ook richting en sturing geven aan de gemeente. Maar drie hoofdstukken later zegt hij dat vrouwen moeten zwijgen. Waarom geeft hij eerst alle ruimte en zegt hij later toch dat het niet mag? Ik duid dit in mijn boek met een aantal factoren die belangrijk waren in die tijd. Zo was de kerk heel pril, er waren helemaal niet zo veel christenen. Dus hoe er naar de kerk gekeken werd, was belangrijk voor Paulus. Zo waren er vrouwen die in het openbaar hun mannen begonnen af te fakkelen. Het is tegenwoordig al ongemakkelijk als je bij een stelletje zit dat aan het kibbelen is, maar in de eer- en schaamtecultuur van toen – waarin vrouwen veel lager stonden dan mannen – al helemaal.”

“De tekst uit Galaten 3:28 waaraan jij refereert, is eerder geschreven en gaf veel vrijheid voor vrouwen. Maar er was dus ook een groep vrouwen die daar misbruik van maakte. Via hen kon dwaalleer eerder de gemeente binnenkomen, want als vrouw waren ze ongeschoold. Ook moffelden ze alle verschillen weg, alsof er helemaal geen verschil was tussen man en vrouw. Andersom begonnen mannen zich bijvoorbeeld ook als vrouw te kleden. Paulus ageert hiertegen en zet een paardenmiddel in om dat te reguleren: het was beter dat vrouwen zwegen.”

Rangorde

Maar dat was volgens jou geen maatregel voor altijd?
“Als je zegt dat dit voor altijd is, is Paulus erg inconsequent. Want later in de brief aan de Romeinen, is een derde van de groeten die hij doet aan vrouwen gericht. Een van hen was een apostel, en die zat niet op de achterste banken, vermoed ik. Ook op andere plekken in de Bijbel treffen we allerlei gezaghebbende medewerkers die vrouw zijn, onder wie onderwijzers en profeten.

Toch hebben veel kerkleiders die maatregel overgenomen.
“Ik denk dat het christendom revolutionair begon en dat vrouwen enorme vrijheid kregen. In 1 Korintiërs 12 geeft Paulus een rangorde van de belangrijkste bedieningen: apostel, profeet en onderwijzer. In alle drie die bedieningen zie je in het Nieuwe Testament vrouwen functioneren. Daarmee wordt in die tijd, in een vrouwonvriendelijke cultuur, echt iets doorbroken. Ik krijg weleens de vraag, soms verwijtend bedoeld: ‘Vaar je niet mee met de cultuur door dit te agenderen?’ Maar mijn stelling is dat de kerk juist die cultuur uit Rome heeft overgenomen, waaronder de visie op vrouwen. Paulus was pragmatisch, maar in de kerk werd alles officieel geregeld.”

“Ik was twee jaar geleden in Indonesië en veel oudsten of voorgangers zijn daar vrouw, want mannen werken op het land,” vertelt Joël na een korte stilte. “Als je daar over Paulus spreekt, zeggen ze: ‘O ja, die teksten staan er ook, maar iedereen weet dat Debora een compleet land leidde terwijl ze getrouwd was. Dus de man had het kunnen doen, maar zij deed het.’ Ik zeg hiermee niet dat we de teksten van Paulus niet serieus moeten nemen, maar er is meer dan hameren op die paar zwijgteksten. Ook de manier waarop Jezus met vrouwen omging, bevestigt dat voor mij.”

Beklemmend

Ben je feminist?
“Ik identificeer me nooit met labeltjes. Ik ben voor eer en vrijheid voor vrouwen, ik weet niet of je dan een feminist bent.”

In je boek schrijf je dat veel verschillen tussen man en vrouw zijn ontstaan door onze omgeving.
“Dat de man als leider gemaakt zou zijn en de vrouw als verzorgend, is veel meer cultureel bepaald dan dat je dit in de Bijbel of in onderzoeken terugvindt. Het lijkt me evident dat er verschillen zijn, maar ik geloof niet dat die altijd zo groot zijn als we nu denken.” Lachend: “Dat klinkt wel feministisch, ja...”

Maar dat werkt twee kanten op: ook mannen kunnen zich in een bepaalde rol gedrukt voelen.
“Ja, ook dat kan beklemmend zijn. In een van zijn boeken onthult de Amerikaan John Ortberg, een groot leraar binnen de evangelische wereld, dat zijn vrouw een veel betere leider is dan hij en dat hij zich altijd in die mal gedrukt voelde. Hij schrijft dat hij daarin een bekering moest doormaken, elke dag weer, omdat het voor hem lastig blijft om te erkennen dat zijn vrouw een betere leider is. Maar hij wil haar daarin volgen en de ruimte geven. Ik vind het mooi en kwetsbaar dat hij dat als gevierd leider durft aan te geven.”

Openstellen

Heb je ooit gedacht: ben ik als man wel de juiste persoon om dit boek over vrouwen te schrijven?
“Ja, ik denk over alles na, maar die gedachte is niet beklijfd. Ik denk dat het juist mooi is dat het nu uit onverdachte hoek komt, want ik had er geen persoonlijk belang bij. Ondertussen ligt dat anders, omdat ik nu geloof dat de kerk armer is als vrouwen niet in het leiderschap zitten en niet mogen onderwijzen.”

Is het je doel dat alle kerken de ambten openstellen voor vrouwen?
“Mijn boek is voor heel Nederland geschreven en voor alle kerken die het Woord van God als gezaghebbend zien. Het is mijn verlangen dat alle vrouwen ruimte hebben de stem van Jezus en de roepstem van de Geest te volgen. Volgens mij is Gods Woord zo bedoeld. ”

In je eigen gemeente, die je leidt met Orlando Bottenbley, is die ruimte er nog niet. Hoe rijm je dat?
“Orlando denkt hier anders over, dus dat wordt een spannende ontdekkingstocht die we samen moeten gaan. Maar ik vond het laf om het boek pas te schrijven als je zelf alles al geregeld hebt. Het is ook mooi om te laten zien hoe je die zoektocht als kerk kunt aangaan en hoe je elkaar daarin kunt meenemen.”