Isa Hoes: ‘Soms vind ik het jammer dat er informatie over mijn eigen Joodse geschiedenis ontbreekt’

Je hebt zelf ook een Joodse achtergrond, kun je daar iets over vertellen?

“Mijn moeder is Joods en ik ben dus zelf ook Joods. Ze heeft ondergedoken gezeten als kind, maar het was vroeger geen onderwerp waar we het over hadden. Nu ze is overleden, denk ik wel: hadden we er maar meer over gesproken.”

Had het Jodendom wel een rol in je opvoeding, bijvoorbeeld door het vieren van bepaalde feestdagen?

“Niet een hele grote rol, behalve dat we Kerst vierden. Toen ik op de lagere school zat, werd er een keer gevraagd wat voor godsdienst iedereen had. Ik antwoordde: Ik ben Joods. Ik vond dat leuk en speciaal klinken. Maar toen ik dat thuis tegen mijn moeder vertelde, vond ze het maar niks. Ze had zoiets van: waarom zou je dat delen? Misschien had je beter niks kunnen vertellen. Ik was jong en stond daar niet bij stil en dacht: o, oké.”

Tekst gaat hieronder verder

• Beluister nu de EO-podcast ‘Parnassia’

  De nieuwe EO-fictiepodcast ‘Parnassia’ duikt in de zoektocht naar identiteit. Een aangrijpende vertelling over het verwerken van persoonlijke geschiedenis, maar ook een indringende zoektocht naar geborgenheid en de worsteling rondom vergeving.

  Klik hier

Vind je het jammer, dat er toch heel wat informatie over je geschiedenis ontbreekt?

“Ja, dat vind ik zeker jammer. Mijn broer Onno is nu met een zoektocht bezig naar alle familieleden die na de oorlog niet meer zijn teruggekomen. Dat houdt hem bezig natuurlijk, dus dat deelt hij dan weer met mij. In die zin speelt het nu meer in ons leven dan ooit.

Onlangs heb ik ook videobanden teruggekeken van mijn moeder. Ze zat in een wereldwijde documentaire van Steven Spielberg, waarin hij gesprekken met overlevenden van de Shoah (de holocaust, red.) heeft vastgelegd. En daar hoorde ik mijn moeder vertellen: ‘Ik herinner me dat Isa na het toneelstuk van Anne Frank thuiskwam en dat ze zo onder de indruk was van de onderduikers en hoe heftig het allemaal geweest moet zijn om in één kamer te zitten.’

Natuurlijk, je weet dat je niet zoveel familie hebt en dat dat door de oorlog komt. En dan word je op een gegeven moment volwassen en dan krijg je zelf een gezin en kinderen. Maar ik had ook een ingewikkelde situatie met Antonie, dus mijn leven zat zo vol dat ik daar nooit ingedoken ben. En toen overleed ze, een half jaar voor Antonie. Het is heel verdrietig dat ik nooit dat gesprek met haar gevoerd heb.”

Wat vind je ervan dat het ‘Joods-zijn’ nu meer aandacht krijgt in je leven?

“Soms vind ik het lastig. Er komt gek genoeg ook een bepaalde schaamte bij kijken. Er zit heel veel dubbelheid in dat Joods-zijn. Bijna of je iets toe-eigent wat je niet verdiend hebt. Dat heb je in principe ook niet, je bent ermee geboren. Ik ben wel een keer, samen met mijn broer en mijn twee kinderen, in Israël geweest. Onno en ik schelen zes jaar en Merlijn en Vlinder schelen zes jaar. Met zijn vieren hebben we die reis gemaakt. En wat echt bizar is: op sommige plekken voelde ik me heel erg thuis.

Onno zit veel meer in dat Joodse verhaal dan ik. Ik vind het allemaal maar spannend, vooral nu. Ik vind het hele beleid in Israël zo verschrikkelijk, en ik vind het zo mensonterend wat daar allemaal gebeurt. Er zijn natuurlijk ook veel Joodse mensen daar aan het protesteren tegen het regime van president Netanyahu. Ik trek het me aan en kan me schamen voor de dingen die daar gebeuren. Er zit een rare connectie met het Joodse volk in mijn bloedlijn die ik nog niet helemaal begrijp. Daarom vond ik het ook heel mooi dat ik de rol van Sandra mocht spelen.”

Herken je iets van jezelf in het karakter van Sandra?

“Haar zoektocht herken ik wel. En voor Sandra – de hoofdpersoon in de audiodramaserie – komt het echt als een shock als ze Joods blijkt te zijn. Het raakte me dat zij wél het gesprek met haar moeder is aangegaan, ook al gaat dat soms moeilijk, met horten en stoten en met vallen en opstaan. Soms wil Sandra niet, soms wil haar moeder niet. Het rakelt zoveel op, van vroeger, waar je misschien wel niks meer mee kunt. Maar toch, communiceren met elkaar is toch wel het antwoord, dat geloof ik.”

In de serie staat intergenerationeel trauma centraal, hoe zie jij dat in het verhaal van Sandra?

“Sandra was natuurlijk al getraumatiseerd door haar jeugd en het was duidelijk dat er iets met haar ouders was. Maar pas nadat ze erachter komt dat haar ouders als Joodse kinderen getraumatiseerd zijn geraakt door de Tweede Wereldoorlog, kan ze het plaatsen in de geschiedenis. Zowel in de wereldgeschiedenis als de persoonlijke geschiedenis van haar moeder. Pas dan blijkt dat haar eigen worsteling voortkomt uit een intergenerationeel trauma.

Geldt dat intergenerationeel trauma ook voor jezelf?

“We waren met vier kinderen thuis en daar hebben we zeker iets van meegekregen. Op een gegeven moment zat ik bij een psychologe – die zelf ook Joods is – en ze zei: ik herken je Joods-zijn. Ze doelde op dingen weglachen, met een grap oplossen. Positief zijn, sterk en alles aanpakken. Ik heb ooit meegedaan met het tv-programma Verborgen verleden. Daarin werd ook die Joodse lijn uitgezocht en toen realiseerde ik me: Joden zijn altíjd verdreven. Dan was er weer iemand die een hekel aan ze kreeg omdat ze bijvoorbeeld goed geld gingen verdienen. Ze hadden nooit echt een eigen plek. En ook ik kan moeilijk op één plek blijven. Ergens vond ik dat interessant om bij mezelf terug te zien. Zou dat het kunnen zijn?”

Heeft het Joods-zijn ook een rol in het leven van je kinderen?

“Ja, ze zijn Joods. Dat vond Antonie natuurlijk ook heel raar, als Germaanse, blonde man. Maar ik denk dat we ons er vooral bewust van zijn als er dingen gebeuren in de wereld. En toen ik laatst, bij toeval, door een Palestijnse demonstratie liep, schiet er toch even door mijn hoofd: wat als ze mij moeten hebben? Die angst wil ik niet te veel voelen, maar die is er wel.”

Als luisteraars de podcast horen, welke les mogen ze volgens jou dan meenemen?

“Luister naar elkaar, blijf in contact met elkaar. Ga het gesprek wél aan. Blijf open. Blijf geïnteresseerd in elkaar. Dat is het begin van iets goeds. Reik altijd uit!”

EO-podcast Parnassia

De nieuwe EO-podcast Parnassia vertelt het verhaal van de gelijknamige roman van Josha Zwaan vanuit een ander perspectief, dat van de dochter. De 57-jarige Sandra is een dochter van door de Tweede Wereldoorlog getraumatiseerde ouders. Ze heeft haar ouders niet meer gezien sinds ze op 15-jarige leeftijd uit huis is geplaatst. Maar als haar vader midden in de coronaperiode overlijdt, doet ze een ontdekking waardoor ze besluit nog één keer contact op te nemen met haar moeder An over haar verborgen Joodse identiteit.

Parnassia is nu te beluisteren via jouw favoriete streamingsdiensten en via NPO Luister.