Hoezo deel­tijd­prin­ses­jes? 'Een dag met de kinderen is vermoeiender dan een dag op kantoor'

’s Ochtends de deur uitgaan om je in te spannen voor iets waar je iedere maand een bedrag voor op de rekening krijgt. Welke volwassen Nederlander doet het niet? Bijna driekwart van de bevolking heeft betaald werk. Ondanks dat Nederlanders hoog scoren op de ladder van betaald werk, doen ze dat met name in deeltijd.

Wat is werk?

Voornamelijk vrouwen werken deeltijd. Driekwart van de vrouwen werkt minder dan 40 uur per week, tegenover een kwart van de mannen. Wat doen al die vrouwen wanneer ze niet voor een baas of opdrachtgever werken? Dan werken ze ook, alleen komt er voor die gewerkte uren geen geld op hun rekening. Dit doen ze onbetaald. Zo besteden Nederlandse vrouwen 26,5 uur per week aan de zorg voor kinderen, mantelzorg en het huishouden. Mannen daarentegen 17,4 uur per week. Bij ouders met jonge kinderen liggen deze uren nog verder uit elkaar.

De International Labour Organization definieert werk als activiteiten die mensen ondernemen ‘om goederen te produceren of diensten leveren voor gebruik door anderen of door henzelf’. Het huishouden doen, het verlenen van mantelzorg, opruimen, je kinderen (op)voeden of boodschappen doen: het is allemaal werk.

Toch wordt dit zorgende werk lang niet altijd gezien als arbeid. Journalist Lynn Berger schrijft in haar boek Ik werk al (ik krijg er alleen niet voor betaald) over dit ondergewaardeerde werk. “Zorg wordt gezien als iets vanzelfsprekends wat met name vrouwen van nature doen. Omdat het samengaat met liefde wordt gedacht dat het geen werk is”, verklaart Lynn. Het feit dat je er niet voor betaald krijgt, draagt bij aan deze gedachte. “Verder brengt zorgen voor naasten of het huishouden doen niets nieuws voort. Wanneer je de hele dag bezig bent geweest in huis ziet je leefomgeving er aan het einde van de dag zo goed als hetzelfde uit als aan het begin van de dag. Iedereen is gewassen en gevoed en de was hang weer aan de lijn. Dat maakt het lastig zichtbaar.”

Manager huishouding

Merel Damhuis (36) is een van die deeltijdwerkende vrouwen. Ze is getrouwd met Daan en samen hebben ze twee kinderen van vier en twee jaar. Merel werkt betaald 3,5 dag per week in de ICT-sector. Dat ze de andere dagen net zo goed werkt, daar is ze stellig over. “Vroeger dacht ik altijd: een beetje koffiedrinken, terwijl de kinderen lekker thuis zijn. Het is echt superleuk, maar je bent de hele dag bezig. Meestal ziet mijn huis er aan het einde van de dag uit alsof er een bom ontploft is en ondertussen moet dan ook nog het eten op tafel zijn gezet. Ik voel mij na een dag met de kinderen meestal vermoeider dan wanneer ik een dag op kantoor heb rondgelopen.”

Daan werkt 4,5 dag betaald per week. Thuis proberen ze het werk zo eerlijk mogelijk te verdelen. Toch merkt Merel dat zij er meer mee bezig is. “Mijn man helpt graag, maar hij wil wel aangestuurd worden. Dan vraagt hij: kun je mij een lijstje geven met de dingen die ik allemaal moet doen? Dat is natuurlijk leuk en aardig, maar dat betekent dat ik in mijn hoofd alsnog de hele tijd het huishouden aan het managen ben.”

Inge Greving (44) herkent deze rol als manager. Ze werkt drie dagen per week als docent en coach en heeft samen met haar man drie kinderen in de tienerleeftijd. “Even naar school bellen, cadeautjes halen voor de verjaardagen of een kind naar kamp brengen. Naast een deel van het huishouden regel ik dat soort dingen meestal. Ik ben vaak het eerste aanspreekpunt thuis. Dan vraagt een van de kinderen: ‘Mama, kun je mij daarheen brengen?’, of ‘mama, waar is dat?’. Ze roepen wel eens naar mij wanneer ik boven ben, terwijl mijn man gewoon beneden zit.”

Trouwdatum = ontslagdatum

Dat onbetaald werk vooral op vrouwen aankomt, heeft met meerdere dingen te maken. Lynn: “Eeuwenlang werd bijna al het werk dat nodig was om en rondom het huis gedaan. Vanaf de industriële revolutie raakten werk en thuis van elkaar gescheiden. Betaald werk vond buitenshuis plaats en werd vooral door mannen gedaan, terwijl vrouwen thuisbleven en voor de kinderen zorgden. Die verdeling heeft zich steeds verder ontwikkeld, tot het idee ontstond dat vrouwen niet eens zouden moeten werken.”

Zo werden veel vrouwen, nog geen zeventig jaar geleden, op hun trouwdag eervol ontslagen. Dat was via de wet geregeld. Nu ondenkbaar, maar toch is er nog steeds in veel gezinnen een oneerlijke verdeling van (on)betaald werk tussen de seksen. Dat de verdeling van een zorgende moeder en kostwinnende vader weinig generaties teruggaat, merkt Merel. “Mijn moeder benadrukt vaak ze dat het erg fijn vindt dat mijn man zoveel in het huis doet. ‘Wat leuk dat hij een dag met de kinderen is’, zegt ze dan. Ik denk dan: hij is gewoon hun vader. Eigenlijk zou dat heel normaal moeten zijn.”

Thuisblijfmoeder

En aan de andere kant kiezen sommige stellen bewust voor een traditionele rolverdeling. Zo is Renske Spoor (28) thuisblijfmoeder. Tijdens haar studie krijgt ze de ziekte van Lyme en moet ze noodgedwongen stoppen met studeren. Wanneer ze niet veel later zwanger wordt van haar eerste kindje blijft ze thuis om voor hem te zorgen. Daar komen later nog twee kinderen bij. Haar man Clemens werkt 40 uur betaald per week. Renske: “Hij draagt zorg doordat er geld in het laatje komt. Thuis doet hij dat door deels het huishouden te doen en met de kinderen te zijn. Ik heb mijn kinderen van God mogen krijgen en zie het als mijn taak als moeder om voor hen te zorgen.”

Een ondenkbare verdeling voor Christel Hartelman (36). Ze heeft een eigen kapsalon en werkt fulltime, net als haar vriend. “Ik heb er nooit over nagedacht om minder te gaan werken”, vertelt Christel. Dat verandert ook niet wanneer hun dochter Liv wordt geboren. “Ik vind het superleuk om te werken en als je een bepaald uitgavepatroon hebt, moet dat geld wel ergens vandaan komen. We gaan graag een dagje weg met de kleine of lekker uit eten. Daarnaast hebben we een huis gekocht op basis van ons inkomen en als je in deeltijd gaat werken, loop je aardig wat mis in de maand.”

Kinderopvang

Liv wordt doordeweeks twee dagen door familie opgevangen en gaat één dag in de week naar de kinderopvang. “Omdat we beiden deels in het weekend werken kunnen we het zo regelen. Ik zou het niet anders willen.”

Kinderopvang speelt een grote rol in de verdeling van (on)betaald werk. “In Nederland wordt het gezien als een noodzakelijk kwaad”, aldus Lynn. “Je doet dat als ouders, omdat je anders niet betaald kunt werken. Mensen vinden meer dan drie dagen opvang veel, in tegenstelling tot Frankrijk of Finland waar kinderen elke dag gaan. Als je die vanzelfsprekendheid hier wilt bereiken, moet de opvang voor alle kinderen toegankelijk zijn.”

Die toegankelijkheid is er niet zolang een groot deel van het salaris naar de opvang gaat. Het kabinet heeft plannen om de kinderopvang grotendeels te vergoeden. Dat de uitvoering hiervan twee jaar is opgeschoven naar 2027 verbaast Lynn niet. “Zo’n stelselherziening is heel ingewikkeld, dat was nooit zo snel gelukt.”

Wanneer de plannen ingaan, kan dit grote gevolgen hebben. “Het gesprek aan de keukentafel wordt dan anders”, vertelt journalist Liesbeth Staats. Ze schreef het boek Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat ook jouw probleem is). “Ik denk niet dat iedereen zijn kind vijf dagen per week naar de crèche brengt, maar het wordt hierdoor makkelijker om te werken.”

Babyboete

Doordat vrouwen veel onbetaald werk verrichten, verdienen ze minder geld dan mannen. Zodanig minder dat ruim een derde van de vrouwen niet financieel onafhankelijk is. De kans dat het inkomen van de vrouw verder achteruitgaat, wordt groter wanneer ze een kind krijgen. Doordat ze op dat moment minder gaan werken om voor hun kind te zorgen, hebben ze minder inkomen. Ook wel de babyboete genoemd. Liesbeth: “Ik vind het oneerlijk dat vrouwen de boete op baren betalen. Hierdoor zijn vrouwen financieel heel kwetsbaar. Terwijl bijna de helft van de relaties sneuvelt. Als je man zou overlijden of zijn bedrijf failliet zou gaan, maken vrouwen en kinderen een enorme armoedeval.”

Financiële afhankelijkheid is belangrijk voor Christel: “Van jongs af aan heb ik meegekregen dat je moet werken voor de dingen die je wilt. Zo hoef je aan niemand verantwoording af te leggen, behalve aan jezelf.”

Inge heeft er geen moeite mee dat ze in die zin afhankelijk is van haar man. “Als het zou moeten zou ik meer kunnen werken en kan ik onafhankelijk zijn. Ik zie het als een wisselwerking. Doordat ik voor de kinderen zorg, kan mijn partner zorgen voor een groter deel van het inkomen. Hij is in die zin weer afhankelijk van mij.”

Minister Karien van Gennip van Sociale Zaken is kritisch wat betreft de financiële positie van vrouwen. Zo zei zij in het NOS radio 1 Journaal: “Parttime werken is prima, als het jouw keuze is omdat het past bij je leven, maar realiseer je wat het doet met je pensioen en je financiële onafhankelijkheid. Scheiden, overlijden, je weet niet wat er nog gaat gebeuren.”

Financiële waarde

Dat vrouwen geen financiële vergoeding krijgen voor hun onbetaalde werk, betekent niet dat hun arbeid niets waard is. Hoewel deze zorg nooit wordt uitgedrukt in euro’s, heeft econoom Jasper J. van Dijk, van het Instituut voor Publieke Economie op verzoek van Lynn een eerste berekening gemaakt. Hij berekende hoeveel onbetaald werk waard is in euro’s. Met als uitkomst 215 miljard euro per jaar! Dat staat gelijk aan een kwart van het bruto binnenlands product (bbp). Lynn: “Hiermee wordt duidelijk dat onbetaald werk geen prinsessengedrag is, maar dat het van toegevoegde waarde is voor de samenleving. Iets dat ontzettend veel geld zou kosten als het uitbesteed zou worden aan de markt. Geld is een taal die iedereen spreekt en is een middel om dit werk zichtbaar te maken.”

Women’s day off

“Wat een huisvrouw doet zie je vooral als het niet gedaan wordt”, schrijft feminist Anja Meulenbelt. Dit werd letterlijk bewezen in IJsland. Daar besloot 90 procent van de vrouwen op 24 oktober 1975 een dag niet te werken. Ze gingen niet naar hun betaalde werk, kookten niet of zorgden die dag niet voor de kinderen. Al hun taken legden ze neer. Deze actie, ook bekend als Women’s day off, ontregelde de hele samenleving. Scholen en crèches konden niet openblijven en de grote winkels bleven gesloten. Hierdoor moesten vaders hun kinderen meenemen naar hun werk en werd zichtbaar hoe belangrijk het (on)betaalde werk is dat vrouwen doen.

Zonder onbetaald geen betaald

Renske omschrijft onbetaald werk als onmisbaar: “Zie het als cement tussen de bouwstenen. Zonder het cement, het onbetaalde werk, stort het bouwwerk in.” Dat beaamt ook Liesbeth: “Vrouwen faciliteren het betaalde werk van hun man. Ik vind het geen probleem dat er zoveel deeltijd wordt gewerkt, maar laten we het werk dat beide partners doen dan ook evenveel waarderen.”

Lynn doet daar nog een schepje bovenop: “Het is fundamenteel voor de samenleving, de economie, de maatschappij en de cultuur. Zonder onbetaald werk kan al het andere werk niet gedaan worden. Daarnaast is het belangrijk voor onze persoonlijke levens. Als je mensen vraagt: wat geeft jouw leven betekenis? Dan gaat dat niet over targets halen op je bedrijf of je bijdrage aan het bbp. Dat zit hem in er voor elkaar zijn en je verbonden voelen met een ander. Dat doe je met onbetaald werk.”

Blikverandering

Hoe de komende generaties hun (on)betaalde werk gaan verdelen is de vraag. Dit hangt mede af van wat de regering en werkgevers beslissen. Zo kunnen werkgevers zelf bepalen om de ouderschapsverlofregeling meer aan te vullen. Dan wordt het minder vanzelfsprekend dat vrouwen meer voor hun pasgeboren kindje te zorgen dan hun man.

Liesbeth ziet het positief in: “Uit recent onderzoek blijkt dat voor de jonge generatie die klaar is met studeren, werken niet meer het allerbelangrijkste is. Dat geldt voor zowel mannen als vrouwen. Het kan zijn dat er een cultuuromslag plaats gaat vinden.” Verandering begint volgens Lynn door een blikverandering op onbetaald werk: “We kunnen het pas gaan waarderen, ondersteunen en gelijk verdelen als we het zien als werk.”

• Marloes was mantelzorger voor haar ouders: ‘Dit is wat ik als kind terug kon doen’

  Marloes was mantelzorger voor haar ouders: ‘Dit is wat ik als kind terug kon doen’