Hoe lees je Openbaring?

Er zijn twee soorten christenen, denk ik weleens: zij die het boek Openbaring nooit lezen en zij die niets anders lezen. De meeste christenen vermijden het, omdat de buitelende beelden hen verwarren en het geweld hun tegenstaat. Een minderheid kan er intussen juist geen genoeg van krijgen en vindt altijd weer nieuwe betekenissen en lagen. Beide groepen trekken tegenovergestelde conclusies over het boek, maar baseren die verrassend genoeg op hetzelfde misverstand.

Het misverstand is dit: Openbaring zou een reeks gecodeerde voorspellingen van latere historische gebeurtenissen zijn. Stel dat je de Tweede Wereldoorlog wilt voorspellen, dan vervang je bijvoorbeeld Adolf Hitler door een getal (misschien 56, omdat zijn voornaam vijf letters telt en zijn achternaam zes), Duitsland noem je Oostland, tanks beschrijf je als stalen doodskisten, enzovoorts.

Bij Openbaring zou dan je opdracht zijn dit soort codes te ontcijferen. Waar staan die gigantische ijzeren sprinkhanen in hoofdstuk 9 precies voor? Dat zijn misschien wel de huidige drones. En wat betekent dat mysterieuze getal 666? 

Het wordt echter steeds duidelijker dat dit Bijbelboek zo niet bedoeld is. We begrijpen steeds meer waarom dit soort teksten (met een duur woord: apocalyptiek) vroeger werden geschreven en wat de schrijvers ermee wilden. En dat is bemoedigen en waarschuwen. Openbaring is een spectaculaire beeldenexplosie om je, waar je ook bent en wanneer dan ook, hoop te bieden en tegelijk op scherp te zetten.

Dieper patroon

Dat werkt ongeveer hetzelfde als bijvoorbeeld In de ban van de ring. Niemand zal dat verhaal lezen als een gecodeerde geschiedschrijving, waarbij de orks staan voor een bepaalde groep mensen in de twintigste eeuw, de hobbits voor een andere groep, enzovoorts. Het beroemde boek van J.R.R. Tolkien kun je niet een-op-een plakken op allerlei feiten. Het heeft een veel diepere betekenis die miljoenen mensen heeft getroost en wakker geschud. Het beschrijft namelijk diepzinnig hoe het kwaad overal werkt: dat het zich moet verbergen, zoals de ring je onzichtbaar maakt. En dat het nooit genoeg is – zoals de ring verslavend werkt – maar dat het kwaad uiteindelijk ook zal verliezen, zoals de ring uiteindelijk zichzelf vernietigt.

Tolkien wil niet specifieke historische momenten beschrijven, laat staan voorspellen, maar een dieper patroon onthullen. Zo werkt het kwaad, wil hij zeggen, waar en wanneer je ook bent. Het woord ‘apocalyps’ betekent onthullen. Het Bijbelboek Openbaring wil niet een serie toekomstige gebeurtenissen voorspellen, maar de diepste werkelijkheid onthullen die altijd en overal onder ligt.

Superkort

Die diepste werkelijkheid is het geslachte lam op Gods troon (Openbaring 4 en 5, het centrale visioen). We lezen daar snel overheen, maar het is werkelijk adembenemend en ongekend wat daar staat. De schrijver krijgt een zeldzame blik in de hemel en op de plek waar we alleen schittering en glorie verwachten, ziet hij plotseling een bloedend lammetje met een doorgesneden strot.

De Allerhoogste kan blijkbaar kwetsbaar zijn, aangedaan, als een offer. En dát is degene die de geschiedenis bestuurt. Want alleen dat bloedende lammetje kan de boekrol openen waarop staat hoe alle boosdoeners ten onder gaan (Openbaring 6 tot 19) en pas daarna wordt de hele aarde gerenoveerd (Openbaring 20 tot 22). En dit is gericht aan een groep jonge kerkplanters in West-Turkije, om hen gerust te stellen en alert te maken (Openbaring 1 tot 3).

Een gevecht dus met allemaal slechteriken, dat het lammetje wint. Kies voor het lam, blijf daar trouw aan. Dat is Openbaring in het superkort. 

Als je inzoomt, zie je natuurlijk meer. Vooral valt dan op dat die slechteriken net doen alsof ze de echte God zijn, maar dat mislukt. Zo is er een draak en twee beesten, een soort onheilige drie-eenheid. En een van die beesten heeft een getal, 666, dat zo ongeveer ‘net niet God’ betekent: het probeert 777 te zijn, wat voor de lezers voor God staat, maar dat haalt het niet. Ook is er een soort anti-Maria, ‘de hoer van Babylon’, enzovoorts. De eerste lezers in West-Turkije dachten natuurlijk meteen aan het Romeinse Rijk. De keizers toen gedroegen zich als goden en lieten zich aanbidden. Ze beweerden eeuwige vrede te brengen en onoverwinnelijk te zijn. Maar het woord Rome valt niet in het hele boekje en we kunnen er ook tegenwoordig wel arrogante machthebbers in herkennen. Ook grote bedrijven kunnen met goddelijke beloftes komen.

Openbaring zegt dan: trap er niet in, er is één ware God, en die heeft de touwtjes echt in handen. Alle machthebbers zullen vallen, maar God wint. Blijf Hem loyaal en vecht mee, met Zijn ‘wapens’.

Gruwelijke slachtpartij

Wat zijn die ‘wapens’? Dat is cruciaal, want het boek Openbaring wordt niet alleen vaak onbegrijpelijk gevonden, maar ook afstotelijk. Het grote middengedeelte bevat een lange serie rampen die de mensen vanuit de hemel treffen. Dat is lastig te rijmen, want God is toch liefdevol? God is toch dat geslachte lammetje? Dit kun je niet oplossen door iets te verklaren als ‘dat God blijkbaar niet soft is, maar het kwaad oordeelt’. Dan moffel je weg wat er toch gewoon staat: gruwelijke wereldrampen, de meest verschrikkelijke ziektes, direct door God veroorzaakt. Dat is niet maar eventjes gewoon ‘oordelen’, dat is een gruwelijke slachtpartij. Door een geslacht lammetje.

• Lees ook: Peter Scheele is terug met boek over Openbaring

Je moet alleen, zoals gezegd, deze rampen niet lezen als een reeks voorspellingen van historische gebeurtenissen. Ze zijn bedoeld om te onthullen wat er ten diepste gaande is. Dan begin je dus bij dat geslachte lammetje op de troon en van daaruit lees je de rest (je gebruikt, duur gezegd, een ‘hermeneutische lens’).

Vechten met pennen

Dan gaat de tekst werken, alsof je zegt: ‘Hij sloeg hen als een danser,’ of: ‘Hij vernietigde zijn tegenstanders met een streling.’ Zoiets doet Openbaring met beelden, eigenlijk net als een politieke spotprent. De reeks van rampen wordt bijvoorbeeld afgesloten en samengevat met een paard dat ‘Trouw en betrouwbaar’ heet en een ruiter genaamd ‘Woord van God’. Dat kan zo in de krant! Alsof je een soldaat tekent met op z’n geweer het woord ‘trouw’. Recent waren er nog veel cartoons waarbij er met potloden en pennen werd geschoten. Onze kracht ligt in woorden, willen dat soort beelden zeggen, wij vechten met pennen – juist niet met geweld.

De werkelijke ramp

Zó communiceert Openbaring. De slechte mensen gaan kapot aan dramatische rampen, maar die zijn dus bevolen door een geslacht lam, Jezus zelf. Die ruiter op het witte paard heeft bebloede kleren voordat hij gaat vechten – het is blijkbaar zijn eigen bloed. Dan draait, net als bij die cartoons, de betekenis dus om: de wérkelijke ramp voor slechte mensen is niet geweld, maar Gods zelfopofferende liefde. Zij gaan pas echt ten onder aan ‘Trouw en betrouwbaarheid’ en het ‘Woord van God’. Dat is de manier waarop God wint.

Je ‘verslaat’ kwade mensen alleen door het goede te doen. Je kunt slechte systemen alleen ‘vergiftigen’ door eerlijk te blijven. Of, met dat andere bekende beeld uit de Bijbel: een christen ‘vecht’, net als Jezus, met een geestelijke ‘wapenrusting’. Dat is in één zin de boodschap van Openbaring.

Beeld: Shutterstock