Hoe kan de gewelddadige kruisiging van Jezus goed nieuws zijn?

Als ik eerlijk ben, is mijn geloofsleven vrij dor geworden. Al jaren kan ik geen kerk vinden die matcht en ik kom maar weinig bronnen tegen die mijn geloofsleven voeden. Tot ik op Andre en Mary Anne Rabe en hun Mimesis Academy stuit. Deze beweging is vrij onbekend in Nederland, maar één van hun uitgangspunten is het gedachtegoed van antropoloog en filosoof René Girard.

De kruisiging is zo boos

Wat ik in de opleiding van Mimesis Academy aan het leren ben, voelt voor mij pas echt als goed nieuws. Dat komt omdat ik me nooit senang heb gevoeld bij de traditionele uitleg over de kruisiging van Jezus. Ik snap het idee wel: dat Jezus op die manier onze schuld op zich nam, maar gevoelsmatig kan ik het niet rijmen met een liefdevolle, scheppende God. Het is zo boos, zo gewelddadig en destructief (ook al is Jezus weer ‘opgestaan’).

Er zit een impliciete betekenis onder van een God die een offer nodig heeft, zodat Hij daarmee alles wat misgaat bij de mensheid tegen weg kan strepen. God is immers een rechtvaardig God, dus die zonde kan niet zomaar weggepoetst worden. Genade is niet gratis. Het komt mij voor als een dynamiek die vooral bedacht is vanuit een menselijk begrip over rechtvaardigheid, straffen en belonen. Een soort ‘oog om oog, tand om tand’. Alleen dan met het eeuwigdurend effect van één allesbepalend offer.

Zondebok-mechanisme

In de opleiding duiken we in het kruisigingsverhaal en in René Girards boek De Zondebok. Ik vind het niet echt een toegankelijk boek, dus ik ben blij met de uitleg en gesprekken die we erover hebben. Vanuit de studies van René Girard blijkt dat de mens sinds zijn bestaan een universeel zondebok-mechanisme kent. Een mechanisme waarin we onze ellende zonder grondig bewijs op één persoon of groep projecteren en hiermee afrekenen. Zo doorbreken we de ellende en kunnen we in orde en vrede verder leven.  

Door vanuit dit zondebok-mechanisme te kijken, krijg je een heel ander perspectief op het kruis. Als het namelijk de menselijke natuur is om een zondebok te zoeken, dan betekent dit nogal wat voor Jezus’ dood. Dan is God niet degene die een offer nodig heeft om onze zonden te kunnen vergeven, dan is het de mens die telkens weer een zondebok, een offer, nodig heeft.

God als excuus

Om ons eigen geweld jegens de zondebok te rechtvaardigen, gebruiken we God als excuus. We zeggen dat God het offer nodig heeft om weer in het reine te komen met de mensheid. Maar het is andersom: wij hebben zelf een zondebok nodig om in het reine te komen met onszelf en onze medemens.

Dat is belangrijk, want als dat zo is, dan laat God door Jezus zien dat Hij zelf lijdt in onze zondebokken. Het kruis blijkt dan een prachtige omdraaiing: ons probleem is niet een boze God aan wie we moeten offeren, ons probleem is ons eigen geweld. Het bloed van Jezus gaat niet over een boze God die op andere gedachten gebracht moet worden. Het bloed van Jezus gaat over het veranderen van onze eigen gedachten over wie God is… 

Goed nieuws

God is dus niet degene die het kruis nodig heeft om ons te kunnen vergeven. Het kruis is als een spiegel die God ons voorhoudt en waarin we ons eigen geweld zien. En waarin we God zien lijden in onze zondebokken. Door Girard begrijp ik eindelijk waarom de dood van Jezus ‘Evangelie’ wordt genoemd.