Hoe Jezus het huwelijk veranderde

Het christendom lijkt soms een gezinsreligie. Er zijn populaire huwelijkscursussen. Christelijke organisaties dragen namen als Family First, Family7 en Focus on the Family. In de kerk hebben we aparte kindernevendiensten of ‘kindermomenten’. God noemen we vaak Vader en onszelf kinderen van God. En voorgangers en dominees gaan in hun voorbeelden en toepassingen vaak uit van het modelgezin: een getrouwd heterokoppel met uitgekomen kinderwens.

Dat is niet zonder reden. Bijna iedereen is opgegroeid in een gezin. De meerderheid van de mensen werkt als vader of moeder een jaar of twintig, dertig actief aan een gezin. Er gaat immens veel tijd, geld en energie in zitten, en het belang is ook immens. De sfeer in het gezin waarin je opgroeit, de gewoontes en de ideeën die je daar meekrijgt, bepalen vergaand de rest van je leven. Nogal wiedes dat het christendom daar visie voor heeft ontwikkeld. In een leeglopende kerk is het huwelijk de laatste keer dat we nog een kerkgebouw bezoeken. Het huwelijk moet dan wel iets heel heiligs zijn...

Polygamie in de Bijbel

En dat is het ook. Maar het is ook niet heel bijzonder. In alle bekende culturen wordt standaard getrouwd. Overal op aarde, ook als je ver terug duikt in de geschiedenis, zie je dat normaliter een jonge man en vrouw zich publiekelijk aan elkaar verbinden, samen gaan wonen en slapen, en voor hun eventuele kinderen zorgen. Homohuwelijken zijn sinds 2001 heel gebruikelijk in Nederland, maar in de geschiedenis uiterst zeldzaam. Polygamie, in de zin dat mannen er meerdere officiële vrouwen op nahouden, kwam daarentegen vaak voor. Veel mannen stierven namelijk voortijdig door conflicten en er was een ‘overschot’ aan vrouwen.

Vrouwen waren daarom de vragende partij en hadden universeel minder rechten dan mannen. Dat was ook zo in het Oude Testament. Wie de wetten daar doorleest, merkt dat de straffen en beperkingen voor vrouwen strenger waren. Al even ongemakkelijk voor moderne lezers: vrouwen staan diverse keren in hetzelfde rijtje als vormen van bezit, zoals vee. En polygamie werd nauwelijks afgekeurd, maar vooral gereguleerd. Het was zeldzaam, vooral rijke mannen konden het zich permitteren, en in Jezus’ tijd was het vrijwel uitgestorven. Een eervolle rabbi had één vrouw, niet meer, ook niet minder trouwens. Singles waren zeldzaam, vooral omdat vrouwen en meisjes kwetsbaar waren.

In deze situatie ontstond de christelijke kerk. Ontketenden de vroege christenen een revolutie? Is ‘het christelijke huwelijk’ heel anders dan wat toen bekend was?

• Lees ook: Hoe voorkom ik dat ik mezelf verlies in een relatie?

Spirituele familie

Ja en nee. Nee, omdat Jezus en Paulus in veel opzichten leken op hun omgeving. Ze predikten ideeën over het huwelijk die vrij gebruikelijk waren in hun tijd, hoewel aan de conservatieve kant: wat betreft echtscheiding waren ze bijvoorbeeld streng. Wat hen wel anders maakte, is dat ze het huwelijk en het gezin vergaand relativeerden. Alles wat Jezus zei over familie, was er niet op gericht het belang ervan te benadrukken, maar te verkleinen. Heel spannend in een cultuur waarin familie zo ongeveer alles was.

Jezus probeerde echter een nieuwe familie te vormen: niet een biologische, maar een spirituele, waarin we dezelfde Vader delen en elkaar broer en zus noemen. “Iedereen die huis of vrouw, broers of zusters, ouders of kinderen heeft achtergelaten omwille van Gods rijk, zal reeds in deze tijd het veelvoudige ontvangen en in de tijd die komt het eeuwige leven,” zegt Jezus (Lucas 18:29-30). Petrus leek dat advies al op te volgen; hij was getrouwd, maar reisde gewoon mee het land rond.

Celibaat

Jezus en Paulus, de twee grote initiators van het christendom, hadden zelf geen gezin en waren single. Ze waren vast verbaasd geweest over namen als Family First, Family7 en Focus on the Family. Paulus ziet een vorm van celibaat als het ideaal (1 Korintiërs 7): “Om ontucht te vermijden, moet iedere man zijn eigen vrouw hebben en iedere vrouw haar eigen man. (...) Ik zeg u dit niet om u iets op te leggen, maar om u tegemoet te komen. Ik zou liever zien dat alle mensen waren zoals ik, maar iedereen heeft van God zijn eigen gave gekregen, de een deze, de ander die.”

Het huwelijk is volgens Paulus dus níét het hoogste goed, maar “om u tegemoet te komen”. Het is bijna een noodarrangement. Het is beter om single te blijven, dat is een ‘charisma’, maar helaas heeft God niet iedereen dat talent gegeven. Verrassend weinig evangelische en protestantse leiders proberen dit zelf praktisch te maken – John Wesley, John Stott en Shane Claiborne zijn uitzonderingen.

Christus het hoofd

De diepere reden hierachter is dat de vroege christenen alles ‘in Christus’ gingen ervaren. Een wonderlijke woordcombinatie, die ongeveer betekent dat je Christus als bron van alles ziet. Hij is het ‘hoofd’ van alles. Dat woord slaat in die tijd niet op leiderschap – zoals wij een ‘afdelingshoofd’ kennen – maar betekent dat alles eruit voortkomt, dat het de bron is. Iets wat wij nog kennen uit het woord ‘rivierhoofd’. Christus is het ‘rivierhoofd’ van alles. Uit Hem komt alles voort.

Dat doet iets met je. Hierboven bleek al dat trouwen dan minder belangrijk wordt, want je partner is niet meer het belangrijkste in het leven. Maar het betekent ook dat mannen en vrouwen volledig gelijkwaardig werden, voor het eerst in de geschiedenis op grote schaal. We weten uit grafschriften dat christelijke meisjes een stuk later trouwden en daarmee steviger in hun huwelijk stonden.

Vrouwen bekleedden alle denkbare leiderschapsposities in de vroege kerk. Ze namen tijdens de bijeenkomsten het woord en heetten letterlijk ‘discipel’, ‘apostel’, ‘diaken’ en ‘profetes’. We kennen verschillende namen nog steeds, zoals Marta, Susanna, Johanna, Lydia, Junia en Febe. En Prisca wordt zelfs nadrukkelijk vóór haar echtgenoot genoemd. Paulus zegt dan ook dat “er geen mannen en vrouwen meer zijn” – laat dat even op u inwerken – omdat “u allen één bent in Christus”. Weer dat ‘in Christus’. Christus verbindt ons, Hij is ons gezamenlijke hoofd, en daarom zijn we gelijkwaardig.

• Lees ook: Hoe de Bijbel je uitdaagt tot een gezond seksleven

Het hoofd van hun vrouw

En omdat Christus ons hoofd is, de bron van alles dus, leer je overal sporen van Hem te herkennen. Uit Hem komt alles voort, waardoor je Hem alom ziet. In de natuur, in kunst, in vriendschappen, waar dan ook – en in het huwelijk.

Paulus speelt wat met woorden als hij dat concreter probeert te maken en mannen “het hoofd van hun vrouw” noemt. Niet de baas dus, maar het ‘rivierhoofd’. Eva werd volgens Genesis 2 namelijk uit de rib van Adam geschapen. Als we Paulus daarover hadden bevraagd vanuit onze moderne gevoeligheden, had hij vast direct toegegeven dat “er geen mannen en vrouwen meer zijn” – dat had hij zelf al letterlijk geschreven.

Evenwicht

Comfortabel is die positie overigens niet, want het betekent dat je alles voor die ander prijsgeeft. Want zó is Jezus onze oorsprong. Hij was een mens die niet Zijn volgelingen liet pakken, maar zichzelf. Die niet anderen liet stikken, maar zichzelf, letterlijk aan het kruis. Voor gelovigen betekent dat niet: jezelf wegcijferen en geen rekening houden met je eigen belangen. Maar wel dat er evenwicht moet zijn, zoals Paulus vraagt. Voor beide partijen is in een liefdesrelatie evenveel ruimte, omdat je “geen twee, maar één” bent geworden en je elkaar liefhebt, “zoals je eigen lichaam”. En mocht je jezelf lelijk vinden of niet zo van jezelf houden, dan mag je het ook omdraaien: zoals je van anderen houdt, gun dat ook jezelf.

• Lees ook: 'Wij zijn gewoon twee mensen: Elly en Rikkert'