Zo help je je puber bij uit­stel­ge­drag en andere mo­ti­va­tie­pro­ble­men

Uitstelgedrag puber

Mijn puber stelt alles uit: een klusje in huis, huiswerk, de hond uitlaten, belangrijke afspraken. Hoe kan ik hem helpen om op tijd te beginnen zodat hij niet te laat is?

‘’Als je kind nu geen zin heeft in huiswerk en je wilt daar gelijk het gesprek over aangaan, dan kan dat een lastig gesprek worden. Ga op zoek naar het gouden moment. Dat kan zijn als je met je dochter theedrinkt of met je zoon in de auto zit. Een moment van rust, wanneer er ruimte is voor een spontaan gesprek.

Zeg bijvoorbeeld: Ik merk dat je dingen uitstelt en dat je in de knel komt. Herken je dat? Zal het helpen als we één keer per week een schema maken of samen je agenda bekijken? Veel pubers hebben moeite met vooruitzicht en plannen omdat hun hersenen nog niet zijn volgroeid. Als je dat weet, kun je hen daarbij helpen.

Maak samen een afspraak om wekelijks op een vast moment een schema te maken. Schrijf alles op wat er die week moet gebeuren. Hond uitlaten, huiswerk, maar ook de dingen die voor je kind belangrijk zijn. Als hij op vrijdagvond het feestje van zijn beste vriend heeft, dan kun je samen bekijken dat het niet handig is om op zaterdagochtend huiswerk te maken. En dat het beter is als hij zijn huiswerk af heeft vóór dat feestje. Zo help je met overzicht krijgen.

Dan kan het nog steeds vervelend zijn om zo’n schema te maken, maar je doet dat vanuit een afspraak die je samen hebt gemaakt. Mijn ervaring is dat pubers daar goed op aan te spreken zijn.’’

De truc met de post-its

‘’Als taken dezelfde dag nog gedaan moet worden, kan het helpen om alle taken op post-its te schrijven. Engelse woorden leren. Wiskunde maken. Die taken plak je allemaal op tafel. Als een taak af is, dan mag het geeltje in de prullenbak. Je begint met tien post-its en na een tijdje heb je er nog vijf. Je kind ziet dat hij progessie maakt. Dat werkt motiverend. In de brugklas zijn ze altijd heel blij om zo’n geeltje verfrommelen. Zo, dat is af!’’

Als je het gouden moment hebt gevonden, hoe begin je dan het gesprek met je kind?

‘’Eigenlijk heb je maar vijf woorden nodig: Vertel? Hoezo? Want? Dus? En? Je begint met een open vraag: Vertel? Gevolgd door een stilte. Dan gaan kinderen vaak wel vertellen. Vul zelf niks in. Zet je kind aan het denken en laat hem praten. Kom ook niet met oplossingen. Ga eerst kijken waar je kind zelf meekomt. Of vraag: Wat zou jou kunnen helpen, denk je? Daarna ga je pas meedenken.’’

Ouderplatforms Magister en Somtoday

Is het wel of niet verstandig om de hele tijd op het ouderplatform met cijfers te turen? En wat moet je doen als je meerdere keren ‘ongeoorloofd afwezig’ in Magister ziet staan?

‘Magister en Somtoday zijn allebei volgsystemen van leerlingen. Ouders kunnen daarin de afwezigheid, te laat-meldingen en cijfers van hun kind zien. Zelf ben ik een voorstander om dat niet te doen. Vroeger kreeg je drie keer per jaar een rapport. Dan zag je resultaten van een hele periode. Nu kun je elke onvoldoende of afwezigheid zien. Dat is niet fijn voor kinderen. Daarmee neem je hun autonomie af.

Ga niet bij elke onvoldoende of afwezigheid als een helikopterouder er bovenop duiken. Laat het er even zijn. Er zijn soms periodes dat het minder gaat op school. Er kan liefdesverdriet of ruzie zijn. Na zo’n periode kan het ook weer goed gaan. Het is naar als je ouders zich meer druk maken dan jij. Voor kinderen is het fijn als ze ruimte krijgen om zelf weer hun cijfers op te halen. En als er echt problemen zijn op school, krijgen ouders, als het goed is, een signaal van school en kun je daarna samen in gesprek.’’

Geen motivatie voor school

Wat kun je doen als je kind echt niet gemotiveerd is om naar school te gaan, maar wel leerplichtig is?

‘’Tachtig procent van de scholieren heeft soms geen zin om naar school te gaan. Dat zegt ook iets over ons schoolsysteem. Maar elke leerling heeft één of twee momenten in de week die hij wel leuk vindt op school; een leuke klas, een docent, een vak of het ontmoeten van vrienden. Als er dan soms tegenzin is, moet hij simpelweg even zin maken.

Het wordt problematisch als een leerling zeer ongelukkig is op school. Dan gaan kinderen volledig blokkeren. Dan kom je in de hulpverlening en wordt er meegedacht over hoe een leerling toch zijn diploma kan halen. Dat zijn wel uitzonderingssituaties.

En dan is er nog de categorie waarbij leerlingen veel tegenzin ervaren, maar bij wie dat nog niet echt problematisch is. Met die kinderen ga je in gesprek. Wat is het ergste aan school? Voel je je onveilig? Heb je weinig vrienden? Past het schoolsysteem niet bij jou? Het kan helpend zijn om een perspectief te bieden. Zou het jou helpen als je weet dat je over twee jaar klaar bent? Wat vind jij leuk om daarna te gaan doen? Werken of een tussenjaar? Zorg dan dat je hier wegkomt en niet nog een jaar hoeft over te doen.

Zoek waar de pijn zit. Vervolgens bedenk je samen een alternatieve route of een positieve draai, soms samen met de mentor en de school. Dat is afhankelijk van de leerling en de situatie. Maar het begint weer met voeren van een gesprek.’’

Geen motivatie voor studie

Hoe kun je je kind helpen om zijn studie door te zetten of juist om ermee te stoppen als hij niet meer leerplichtig is?

Is het probleem doorzettingsvermogen of past een opleiding echt niet? Veel leerlingen zijn te jong om een keuze te maken voor de juiste studie. Dertig procent van de leerlingen kiest na het voorgezet onderwijs een verkeerde studie. Het helpt om naar open dagen van opleidingen te gaan. Veel jongeren doen dat niet. Pas op hun eerste dag van hun studie ervaren zij dan de sfeer. Help je kind om breed te oriënteren.

Daarnaast denken veel leerlingen dat het pas leuk wordt na de middelbare school. Maar bij elke opleiding heb je vakken die je saai vindt. Daar moet je doorheen. Een opleiding van vier jaar is lastig te overzien, maar in lastige periodes moet je soms gewoon doorzetten. Praat daar samen over. Heb je perspectief op iets waar je verder mee wilt? Kijk je uit naar de stages? Of kom je er nu achter dat je eigenlijk iets anders moet gaan doen?’’

Voor alle ouders van pubers met motivatieproblemen vatten we Huubs tips nog even samen:

1. Zoek het gouden moment om samen te praten.
2. Stel open vragen (maar niet: Hoe gaat het op school? Elke puber haat die vraag. Alle ooms en tantes vragen dat).
3. Vul niks in. Luister gewoon.
4. Vraag: Waar kan ik jou mee helpen?

5. Maak het klein en licht. Voorbeeld: Verdeel een proefweek op in tien post-its en rond elke keer een geeltje af. Werk met kleine beloningen. Als je de komende anderhalf uur je huiswerk maakt, kunnen we om negen uur samen die film kijken.

Bonustip van Huub: ‘’Geef jongeren ruimte om hun eigen interesses te volgen en op hun eigen manieren kennis op te doen. Heb vertrouwen in hun ontwikkeling, ook als zij soms daarvoor andere wegen kiezen dan hoe jij opgevoed bent.’’

Even voorstellen:

Huub Nelis was zelf helemaal geen rebelse puber zegt hij zelf. Wel leed hij aan bekende puberkwaaltjes als uitstelgedrag. Maar hij kampte niet met motivatieproblemen en school vond hij leuk. Hij is vader van twee zoons (20 en 23 jaar). Vijfentwintig jaar geleden zette hij YoungWorks op, een bureau dat zich richt op het bereiken van jongeren. De afgelopen drie jaar is hij rector geweest van scholengemeenschap De Meergronden in Almere.

Boeken over het puberbrein

Samen met Yvonne van Sark schreef hij de bestseller Puberbrein binnenstebuiten en Motivatie en het puberbrein over het geheim achter gemotiveerde pubers, met veel praktische tips hoe je je puber van de bank afkrijgt. In september 2023 verscheen een herziene editie van dit boek met extra aandacht voor het begeleiden van pubers in crisissituaties en na de coronacrisis.

Foto: Huub Nelis, oprichter van Youngworks