Hoe het afscheid van Jezus ons op vrije voeten zet

Dit jaar ga ik voor in de viering van de Witte Donderdag. Voor mij de mooiste kerkdienst van het jaar, zo vlak voor Goede Vrijdag. Een tedere dienst. Jezus neemt afscheid met een maaltijd. Hij staat op van de tafel, bindt een doek om zijn middel en buigt om de voeten van zijn leerlingen te wassen. Hij ‘staat op’ –  in het Grieks wordt hier hetzelfde woord gebruikt als voor zijn opstanding – om te buigen. 

Petrus protesteert heftig: ‘Jij mijn voeten wassen? Dat nooit!’ Waarom verzet hij zich? Omdat op dit moment zijn religie, zijn hele zingevingssysteem krakend in elkaar stort. God blijkt niet als een vorst vanaf een wolk te regeren; hij is niet het alziende oog in een driehoek dat je op oude prenten ziet; ook is Jezus geen halfgod zoals Caravaggio hem schilderde. Op het moment dat hij als een slaaf buigt, glijden alle machtsbeelden die we op zijn schouders hebben gelegd van hem af – rechtstreeks het vuile waswater in. Voor Petrus’ ogen raakt God als bovenbaas van het heelal total loss. God is niet boven maar onder hem, bij zijn voeten.

Paniek

Dat geeft paniek. Waar blijft zo zijn hemelse steun en toeverlaat? Hoe kan hij zich nu nog beroepen op goddelijke macht en autoriteit? Wat heb je nog aan een God die zich als de minste opstelt? 

Dan gaat Petrus een licht op, wit licht. Witte Donderdag is de avond van het joodse pesach waarop de bevrijding uit de slavernij wordt gevierd. Jezus’ nederige gebaar verlost Petrus van zijn afhankelijkheid van zijn grote meester naar wie hij opkeek, zodat hij zelf klein en onmachtig bleef. Door zijn voeten te wassen, zet Jezus Petrus op eigen benen. Hij laat hem uit zijn zwakheid ‘opstaan’. Maar voor Judas is zoveel vrijheid ondragelijk. Een beetje messias is toch een leider die beveelt en geen slaaf? Hij vindt Jezus fake, een nepverlosser die aangegeven moet worden.

Jezus neemt afscheid

Daarna deelt Jezus brood en wijn rond. Hij zegt dat die zijn eigen lichaam en bloed zijn. Normaal verandert het brood dat we eten in ons eigen lichaam. Maar hier, zegt Augustinus, is het andersom. Door het brood dat Jezus geeft veranderen we in hem, we worden zijn lichaam. We krijgen deel aan de Opgestane en komen op onze vrije voeten te staan.

Zo neemt Jezus afscheid: hij gaat tegelijk wel en niet weg. Aan het eind wordt in de kerkdienst het ubi caritas (‘daar waar liefde woont, is God’) gezongen. De tafel wordt afgeruimd, de lichten worden gedimd – hier krijg ik altijd een brok in mijn keel. We bidden het avondgebed: ‘Heer, blijf bij ons, aan de avond van de dag, aan de avond van het leven, aan de avond van de wereld’.

Dan verdwijnt Jezus in de nacht. 

Als in een wonderlijke broodvermenigvuldiging laat hij elf jezussen aan tafel achter.

'Jesus Washing Peter's Feet', Ford Madox Brown, 1852–6 | Tate