Hoe herken je een moderne profeet? 3 tips

Ik ben vast niet de enige, maar ik groeide op met het idee dat een profeet een toekomstvoorspeller was. Van een echte profeet kwamen de voorspellingen uit. Kwamen de voorspellingen niet uit, dan was de voorspeller logischerwijs geen profeet. Simpel.

In de Bijbel was dat keurig na te lezen. De geschiedenis had de profeten in het gelijk gesteld, en je kon de verhalen over Jezus leggen naast de woorden van de profeten, en zien dat zij de komst van Jezus op aarde precies hadden voorspeld.

Zo werkt het niet…

Ironisch genoeg hoef je de Bijbel er zelf maar op na te lezen om te zien dat het zo niet werkt. Ik citeer ter illustratie even deze woorden van de profeet Jeremia (hoofdstuk 7):

Dit zegt de HEER van de hemelse machten, de God van Israël:

Maak van je brandoffers maar vredeoffers: eet zelf het vlees maar op! Toen ik jullie voorouders uit Egypte leidde, heb ik hun nooit iets geschreven over brand- en vredeoffers.

Pardon?! We hoeven maar een paar boeken terug te bladeren in de Bijbel zoals we die nu kennen om te lezen dat er wel degelijk iets geschreven staat over brand- en vredeoffers. Dat waren heilige verordeningen toch?
Nou is het niet mijn bedoeling een discussie te beginnen over hoe je de Bijbel wel of niet kunt interpreteren, maar… Het lijkt me dat dit iets wezenlijks over profeten zegt.

Tegen de gevestigde orde

Profeten zijn namelijk geen toekomstvoorspellers (hoewel ze dat ook weleens doen), maar spreken zich in naam van God uit tegen de gevestigde orde, vaak ook tegen gangbare religieuze interpretaties, wanneer de vrede en het recht in het geding komen. Soms doen ze dat op het grove en aanstootgevende af.

Theoloog Kees van Ekris beschreef profeten als mensen die zo branden van liefde voor hun eigen traditie dat ze diezelfde traditie niet sparen wanneer die op het verkeerde pad belandt.
De Amerikaanse rabbijn Abraham Joshua Heschel (1907-1972) schreef een lijvige studie over de profeten, waarin hij opmerkt dat profeten door hun tijdgenoten vaak met argusogen werden bekeken. De verontwaardiging en woede waarmee de profeten spraken, raakte zo verbonden aan hun eigen ziel dat het weleens leek alsof ze vanuit eigen frustratie tekeergingen. ‘Jeremia werd ervan verdacht hij zich stiekem verheugde op de rampspoed die hij in naam van God had aangekondigd. Hij die zo hield van zijn eigen volk en zijn leven volledig had gewijd aan het redden van zijn volk, werd gezien als vijand.’

Zo herken je profeten

Het herkennen van profeten is dus niet zo eenvoudig. Onlangs verscheen de EO-podcast Moderne Profeten en binnenkort kun je ook het bijbehorende boek bestellen, waarin de eerdergenoemde Kees van Ekris acht personen uit de recentere geschiedenis bespreekt die je onder de profeten zou kunnen scharen. Ze kunnen je helpen en inspireren in het herkennen van de profeten van vandaag.

Hoe herken je profeten? Ik doe hier mijn duit in het zakje:

1.  Let op de mensen die je irritant vindt

Martin Luther King, een van de acht moderne profeten, is vandaag zeer geliefd en geëerd, maar was ooit een van de meest gehate mensen van de Verenigde Staten. Verering en verafschuwing zijn vaak kanten van dezelfde medaille. Zijn I have a dream-speech wordt graag geciteerd (wie is het nou oneens met de inhoud van dat verhaal?), maar bijvoorbeeld de brief die hij vanuit de gevangenis in Birmingham schreef is minder bekend. Deze brief was een reactie op een verklaring van witte collega-predikanten getiteld Een roep om eenheid. King hekelt hier de afwachtende houding van deze “gematigde” predikanten die kennelijk meer gesteld zijn op orde en rust dan op rechtvaardigheid en echte vrede.

Ook activiste Dorothy Day merkte dit probleem op. Ik weet niet wat zij van de kwalificatie ‘profeet’ zou hebben gevonden, maar een heilige wilde ze sowieso niet genoemd worden: ‘Noem me geen heilige. Op zo’n makkelijke manier wil ik niet aan de kant gezet worden. Zelfs Jezus verweet de religieuze leiders in zijn tijd precies dat mechanisme. De monumenten die zij bouwden moesten vooral dienen als boodschap naar de buitenwereld: “Als wij geleefd hadden in de tijd van onze voorouders, zouden wij ons niet zoals zij schuldig hebben gemaakt aan de moord op de profeten.” (Matteüs 23:30).

Wie vereerd of verafschuwd wordt, wordt buiten ‘de groep’ geplaatst. Zinniger dan aan dat groepsproces meedoen is om je elke keer weer af te vragen of de mensen die jij vandaag irritant vindt misschien iets belangrijks te zeggen hebben. In de toekomst staan zij misschien wel bekend als de profeten.

2.     Irritant is niet automatisch profetisch

Wellicht ten overvloede, maar dat profeten irritant zijn, betekent niet dat irritant zijn ook automatisch profetisch is. Dit lijkt een open deur, maar de positie van ‘onbegrepen zijn’ of jezelf ‘verguisd voelen’ door de massa kan ook gekoesterd worden als bevestiging van het eigen gelijk, op het verslavend af.

Theoloog en priester James Alison beschreef dat ooit als 'marginaholisme'. De profeet Jona ging door een belangrijke leerschool. Toen hij, met een flinke dosis tegenzin, de mensen van de stad Nineve toesprak en hen opriep tot inkeer, moest hij met leden ogen aanzien dat die mensen ook nog eens naar hem luisterden. Dat kon hij niet zo goed hebben. (Oh ja, profeten zijn ook gewoon mensen, trouwens.)

3.     Let op de kern van de boodschap

Een uitspraak van Martin Luther King is: ‘Wat van invloed is op de één, is van invloed op iedereen. Ik kan nooit zijn wat ik moet zijn totdat jij bent wat je moet zijn, en jij kunt nooit zijn wat je moet zijn zolang ik niet ben wat ik moet zijn.’ Vanaf de roeping van Abraham, uit wie een volk zou voortkomen in wie alle andere volken gezegend zouden worden, tot de Gulden Regel en het gebod je naaste lief te hebben als jezelf, tot aan de hartenkreten van Black Lives Matter en klimaatactivisten vandaag… De kern van de profetische boodschap is keer op keer dat, zolang er nog ergens pijn geleden wordt, niemand zich helemaal genezen kan weten.

Leve de profeten.

Wil je je laten inspireren door profetenverhalen? In de EO-podcast 'Moderne profeten' worden de verhalen van acht moderne profeten vertelt, zoals Martin Luther King, Desmond Tutu of Angela Merkel. Te beluisteren via je favoriete podcastkanaal, waaronder Spotify: