Here, zegen deze spijze, amen

In het bekende boek "Bartje" van Anne de Vries uit 1935 veroorzaakt de hoofdpersoon een huiselijke rel als hij weigert voor "brune boon'n" te bidden. Blijkbaar was het in zijn milieu een verplichting om voor elke maaltijd een zegen te vragen. Toen ik voor het eerst in Duitsland bij christenen op bezoek was en we 's middags 'Kaffee mit Kuchen' kregen, voelde ik me heel erg zitten, toen ik al aan de koffie begonnen was om er daarna achter te komen, dat zij zaten te wachten tot de gastheer voorgegaan was in gebed. In Nederland zijn we in elk geval niet gewend om over gebak of een tussendoortje een zegen te vragen.

Verschillende tradities
Traditioneel wordt er in Nederland bij elke maaltijd twee keer gebeden. Voor de maaltijd wordt gebeden om een zegen en na de maaltijd wordt gedankt voor het eten, vaak gecombineerd met het lezen van een bijbelgedeelte. Velen gebruiken hiervoor een standaard- of formuliergebed.

Zelf ben ik opgegroeid in een traditie, waarin per maaltijd maar één keer gebeden werd, voor het eten. En daarbij werd over het algemeen zelfs niet om een zegen gevraagd. We dankten God voor de maaltijd, die we als blijk van Gods goedheid zagen. We kenden geen voorgeschreven gebeden; het was in principe een vrij gebed, in eigen woorden. Maar ja, als je dat 3 maal per dag en 7 dagen per week doet, sluipen er toch vaste bewoordingen in, zodat er praktisch gezien toch een standaardgebed gehanteerd wordt. En eenmaal per dag, meestal na de hoofdmaaltijd, werd er na het eten uit de Bijbel gelezen. Om dat gebruik te rechtvaardigen werd verwezen naar 1 Timoteüs 4:5 – alle dingen worden geheiligd door het Woord van God en door het gebed. Maar je kunt niet zeggen, dat er een bijbels voorschrift voor het bidden voor de maaltijd bestaat.

Goedkoper eten?
Een tijdje terug las ik dat er in Amerika ergens een restaurant is, waar je korting krijgt als je (hardop) voor je eten bidt. Want traditioneel bidden Amerikaanse christenen hardop voor het eten en de restauranteigenaar vindt, dat je die traditie vooral in ere moet houden. Bidden voor je eten kan dan dus profijtelijk zijn. Maar het is ook een beetje strijdig met de aanwijzing van Jezus dat je niet zo moet bidden, dat anderen het kunnen zien en je gaan beschouwen als een heel vroom mens.

Starthouding
Trouwens – doen wij minder vroom, als we in de bedrijfskantine vragen om even stil te zijn zodat wij "kunnen beginnen"? Wat zal overigens een niet-christen die onze gewoonten en ons taalgebruik niet kent, denken bij zo'n vraag? "Moet ik stil zijn als jij je eerste hap neemt?" Je zegt namelijk dat je wilt beginnen, maar je begint helemaal niet – je sluit je zelfs af voor je maaltijd ….. Of is het een soort "Klaar voor de start …?", een voorgeschreven starthouding zoals bij een atletiek of schaatswedstrijd?

Gezonder eten?
't Is wel leuk om de verschillen in het gebruik te kennen, maar wat betekent het gebed voor het eten nu eigenlijk precies? Als je vergeet een zegen te vragen, smaakt het eten dan minder goed of is het minder voedzaam? Er is vast niemand die dat serieus denkt, maar als dat geen verschil maakt, waarom zou je dan bidden of danken voor je eten?

• Lees ook: Bidden: hoe doe je dat?

Afhankelijkheidsverklaring
Volgens mij geldt voor elk gebed, dat niet het onderwerp waarvoor gebeden of gedankt wordt het belangrijkste is. Het gaat altijd om iets diepers:

In algemene zin gaat het bij gebed om het delen van onze wensen en gevoelens met onze hemelse Vader, die in alles aan onze zijde wil staan. Dat is voor ons troostvol en bemoedigend en het doet Gods hart goed als zijn kinderen hem overal bij betrekken.

Daarnaast zie je in de Bijbel een aantal keer het voorbeeld van Jezus, die een dankgebed uitspreekt voordat hij het brood verdeelt. Goed voorbeeld, doet goed volgen? In sommige teksten is ook sprake van een zegengebed, maar volgens Joodse traditie wordt niet het eten gezegend, maar de Schepper, zoals in de standaardzegen ‘over’ de beker wijn: “Gezegend bent u, Here onze God, Eeuwige Koning, Schepper van de vrucht van de wijnstok” (vgl. Lucas 22:17,18). Het is dus een dankgebed. Vandaar dat de Bijbel in de ene tekst het zegengebed noemt, terwijl een andere tekst over dezelfde gebeurtenis spreekt over het dankgebed.

Danken
Het gebed voor het eten heeft uitgesproken betekenis. We erkennen ermee, dat we ondanks alle menselijke kennis en inspanningen alleen eten hebben, omdat God de natuur zo heeft ingericht, dat er voldoende voedsel voortgebracht wordt. Zoals we degene die de maaltijd bereidt danken voor het heerlijke eten, danken we ook degene die het ons geeft: we aanvaarden onze maaltijd als een goede gave van God.

Zou het niet mooi zijn, als het er ook toe zou leiden, dat we ons inspannen om te streven naar een eerlijke verdeling van dat voedsel, zodat niemand tekort hoeft te komen?

Altijd bidden?
Is het erg als je het gebed wel eens overslaat? Verwacht van mij geen antwoord. Het hangt vooral af van jouw relatie met God.

Roeland Klein Haneveld