‘Van Henri Nouwen leerde ik om echt te zijn, inclusief mijn worstelingen’

Voor Jan is het duidelijk. Deze anti-held of theoloog van de gebrokenheid is zijn reformator pur sang. We hebben het dan natuurlijk over de priester Henri Nouwen.

November 2005. Ik was drie maanden voorganger in een evangelische kerk. Een gastspreker sprak in onze kerk en vroeg me na afloop van de dienst hoe het met me ging. Ik liet doorschemeren dat ik wel begreep waarom zoveel voorgangers in een burnout terechtkomen. Hoe zou ik dat gapende gat kunnen ontwijken? De gastspreker stelde voor dat ik contact opnam met een vriend die veel had geschreven over hoe predikanten hun eigen spiritualiteit kunnen bewaren èn ontwikkelen middenin een drukke kerk waar de aandacht vooral naar anderen gaat.

Ik was toe aan een gezonde theologie over lijden

Die tip heeft me gered. Ik ben aan mijn dertiende jaar als voorganger bezig en hoewel ik de randen van de ‘voorgangers burnout’ soms akelig dichtbij zag komen, viel ik nooit in dat diepe, zwarte gat. Ik vond de uitgang uit de evangelische boekwinkel met haar meters boeken vol instant oplossingen, zeven stappen naar weet-ik-veel-wat en flinterdunne theologie. Ik was toe aan een gezonde theologie over het lijden. Zo begon mijn zoektocht naar echtheid en openheid.

Ik stuitte op een eigenwijze, met zichzelf worstelende Nederlandse priester die al in 1996 was overleden als gevolg van een hartaanval. Hij werd slechts 64 jaar oud – een jaar ouder dan mijn vader die op 63-jarige leeftijd even plotseling overleed. Henri Nouwen werd mijn geestelijke vader en van niemand heb ik zoveel geleerd over mijn geestelijk leven als van hem.

Daar begon pas het grote avontuur van de liefde

Het eerste boek dat ik van Nouwen las was ‘Adam‘. Over Adam Arnett die niet praten kan, voortdurend epileptische aanvallen heeft en zonder hulp niet kan bewegen. Nouwen schreef het boek nadat hij een onverwachte stap maakte. Hij brak zijn carrière aan de prestigieuze universiteiten Notre Dame (Indiana, VS), Yale (Connecticut, VS) en Harvard (Massachusetts, VS) af en ging wonen in een Arkgemeenschap in Canada.

Over deze stap zei hij zelf het volgende:

‘Tijdens de vele jaren dat ik student en docent was aan verschillende universiteiten, was ik me er nauwelijks van bewust wat liefde is. Ik had mijn eigen ruimte, beschikte voor een groot deel over mijn eigen tijd, ik koos mijn eigen vrienden, kocht mijn eigen boeken en ging waarheen ik wilde.

Het was makkelijk om over liefde als het grote christelijke ideaal te spreken, maar voor grote delen van de dag, de week en het jaar kon ik me terugtrekken in mijn eigen wereldje waar ik me veilig voelde. Die veiligheid bracht echter ook eenzaamheid mee en die eenzaamheid leidde mij tot het besluit om in de Arkgemeenschap te leven.

Daar begon pas echt het grote avontuur van de liefde. Ik was niet meer het centrum van mijn eigen leven. Ik kon mijn eigen huisgenoten niet langer kiezen, noch reizen met wie of waarheen ik wilde.’

Een nieuw levensritme

Tijdens de verzorging van Adam ontdekt Nouwen dat hij eigenlijk niet weet hoe hij met Adam moet omgaan. Alles wat hij zelf kan, doet en weet, is niet van toepassing op de zwaargehandicapte Adam. Langzaam maar zeker leert Nouwen, dankzij Adam, een nieuw levensritme. Een ritme van luisteren naar de taal van het lichaam en van het hart. Hij verzucht: ‘Ik voel me als een beginner in de school van de liefde.’

Het boek gaat over de diepe kern van het christelijk geloof: de liefde. Liefde die niet naar zichzelf wijst, maar altijd naar de ander. Ik heb gehuild tijdens het lezen van mijn eerste boek van Henri Nouwen. Ik voelde de waarheid van wat hij schreef, maar ook het diepe verlangen om zelf zo geliefd te zijn. Want je zult eerst die diepe, mysterieuze liefde moeten kennen om liefde uit te delen en staande te blijven in de pastorale praktijk van de kerk.

Theoloog van de gebrokenheid

In het begin van de jaren zeventig trok Henri zich zeven maanden terug in een trappistenklooster in de staat New York. Hij schreef zijn belevenissen op in het boek Vreemdeling in het paradijs. Een boek dat ik regelmatig herlees. Van hilarische worstelingen die nergens over lijken te gaan tot diepe existentiële crisissituaties. Nouwen beschrijft het allemaal. Voor mij is hij daarom de theoloog van de gebrokenheid geworden. Dat gebroken leven past bij deze wereld. Geen ‘pie in the sky’ denken, maar als volwassen gelovigen leren omgaan met moeite en verdriet. Eerlijk en echt.

Nouwens karakter en het mijne hebben veel overeenkomsten: passievol, ongeduldig, altijd op zoek naar meer. Zijn pijnlijke openheid over zijn worstelingen hebben me geleerd om zelf open en eerlijk te zijn. Om datgene te laten zien wat echt is en geen theater te maken van het geestelijk leven waar anderen zich alleen maar aan kunnen vergapen. Ik wil echt zijn en puur, inclusief mijn worstelingen en tekortkomingen.

Nouwen en Hillary Clinton

Dat Nouwen wereldwijd veel gelezen wordt, bleek kortgeleden weer eens, toen het boek ‘What happened‘ van Hillary Clinton verscheen. Ze beschrijft in dat boek hoe ze haar kandidaatschap voor de presidentsverkiezingen van de Verenigde Staten heeft ervaren. Ze geeft aan dat ze regelmatig in haar leven teruggrijpt naar één van de boeken van Nouwen: ‘Eindelijk thuis‘ – waar Nouwen zijn persoonlijke visie op de gelijkenis van de verloren zoon geeft. Ze schrijft: ‘Het is een verhaal over onvoorwaardelijke liefde – de liefde van een vader, maar ook van dé Vader, die altijd klaar staat om ons lief te hebben ongeacht hoe vaak we gestruikeld of gevallen zijn.’

Nouwen is mijn held, vooral omdat het zo’n enorme anti-held is die zijn leven lang hartstochtelijk bleef zoeken naar een manier om te leven als de geliefde zoon van God. Nouwen verdient een standbeeld, omdat hij een voorbeeld is voor velen. Wie vermoeid is van het leven of worstelt met onoverkomelijke misère doet er goed aan een van de veertig boeken van Nouwen ter hand te nemen. Het zal werken als balsem voor je ziel.

Illustratie: Wijtze Valkema