Heb je God nodig voor goed en kwaad?

Heb je een God nodig om te weten van goed en kwaad? Veel christenen beweren van wel. In de Bijbel is God duidelijk degene die wetten geeft. De duizenden jaren oude Tien Geboden hebben nog altijd een prominente plek in het christelijk geloof als regel voor het leven. En niet alleen gaf God wetten, H ij is ook degene die zal oordelen over de daden van de mensen. Voor een christen is ethiek erg belangrijk en God is daarvan de belangrijkste bron.

• Lees ook: Is de natuur een bewijs dat God bestaat?

‘Zonder God geen ethiek’

Vandaar ook dat veel christenen en ook theologen beweren dat er zonder God van die ethiek weinig terecht zal komen. Want, zo redeneren ze dan, hoe kun je zonder iets buiten jezelf bepalen wat goed en wat kwaad is? Met andere woorden: wie bepaalt wat goed is en wat kwaad is? Zonder God is er geen externe norm, geen absoluut principe en is uiteindelijk alles relatief. Zo redeneerde ook de beroemde filosoof Immanuel Kant. Kant ging in alles uit van het menselijke verstand en in zijn systeem was er voor God geen plek meer. Behalve bij de ethiek. Daar kwam hij niet uit zonder God. Zonder God geen ethiek, concludeerde Kant. Het moet van God of er moet niks.

Ethiek is een setje afspraken

Toch is het niet zo eenvoudig. Je kunt zeggen: zo’n externe autoriteit is helemaal niet nodig. Ethiek is gewoon een sociaal contract, een setje afspraken tussen mensen om fatsoenlijk te kunnen samenleven. Er is dus niets absoluut goed of kwaad, maar het is tegen de afspraken en daarom veroordelen we het. En zo is het historisch ook gegroeid, kun je dan zeggen. Mensen gingen afspraken maken en over de generaties werd zo het geweten gevormd en ontstonden wetten. En daarbij bedachten mensen dan God om die wetten af te dwingen. God komt van de ethiek, niet de ethiek van God.

En er is nog een probleem. Want hoe zit het met al die mensen die zonder God leven en toch goed doen? Hoe kon Aristoteles die van de Tien Geboden niets wist zo’n mooie ethiek schrijven? En hoe kan de Boeddha die eeuwen voor Christus leefde, zo’n inspirerend voorbeeld geven waarin zo veel goeds zit? En wie kent niet een buurman of een collega die niet naar de kerk gaat, maar voorbeeldig leeft? Zoveel beter dan vele christenen.

• Lees ook: Is bidden een therapeutisch trucje?

Algemene en bijzondere genade

De Nederlandse theoloog-journalist-politicus Abraham Kuyper dacht ruim honderd jaar geleden ook na over deze vraag. “De wereld valt mee en de kerk valt tegen,” zo zet Kuyper het probleem scherp neer. Zijn antwoord fascineert nog altijd velen: algemene genade. Hij vond het antwoord van de rooms-katholieken niet bevredigend. Zij zeiden: God heeft wetten in de natuur gestopt en daarom leven al die mensen goed (Rom. 2:12-16). Zonder God kom je een heel eind. Maar zij vergeten, zo redeneerde Kuyper, dat de mens in zonde is gevallen. En die zonde, zo zei Kuyper als echte gereformeerde, zit heel diep. Daar moeten we niet optimistisch over zijn. Als wij goede dingen zien, en dat zien we, dan is dat dus Gods werk. Dat doet hij niet alleen bij christenen, dat noemde hij de bijzondere genade. Maar dat doet God overal: bij Boeddha, bij Aristoteles, bij jouw buurman en jouw collega. Gods genade is veel groter dan alleen maar dat jij naar de hemel mag. Gods genade doordringt het hele leven. ‘God laat zijn zon schijnen over goede en kwade mensen, Hij laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen’ (Mat. 5:45). Zo gaat Kuyper vol voor het idee dat zonder God van ethiek niets terechtkomt, maar kan hij ruimhartig erkennen dat er ook buiten de kerk zoveel moois en goeds zit.

Beeld: Shutterstock