Hanneke: ‘Ik wilde mijn twijfel over het geloof net zo serieus nemen als al die jaren bijbelstudie’

Hoe zag een gelovige opvoeding er voor jou uit?

“Het geloof was belangrijk in ons gezin. Ik ben opgegroeid in een Hervormde Kerk binnen de Gereformeerde Bond. We gingen naar de kerk, naar catechisatie (onderwijs in de christelijke geloofsleer, red.) en waren actief in het hele christelijke verenigingsleven. Ik was een leergierig en gelovig meisje, ik nam het heel serieus. Als kind voelde ik dat ik de opdracht had om anderen te vertellen over Jezus. Ik was zeker niet iemand die alleen maar in de kerk zat, en dacht: het zal allemaal wel. Het was mijn wereld en mijn leven en dat was overzichtelijk. 

Toen ik een jaar of veertien was, kwamen jeugdkerken steeds meer in opkomst. Dat was een samenwerking tussen allerlei kerken, het was bedoeld als een toffe avond voor christenen uit verschillende hoeken. Daar zag ik voor het eerst hoe anderen hun geloof beleefden. Dat was een verbreding van alles wat ik tot op dat moment kende. Daardoor ging ik naast mijn eigen, hervormde, kerk ook vaker naar evangelische kerken.”

Wanneer begon je voor het eerst aan je geloof te twijfelen?

“Dat is pas vrij recent, toen ik begin dertig was. Tot dan toe had ik het nog nooit als een optie gezien dat het ook allemaal niet waar kon zijn. In mijn studententijd bezocht ik verschillende kerken en was ik zoekende naar hoe ik mijn geloof kon beleven. Ik twijfelde over dogma’s, maar dat God er was, dat was voor mij zo klaar als een klontje. 

Toen mijn oma overleed, waren we kort daarna met een deel van ons gezin uit eten. We hadden het over oma's begrafenisdienst waarin werd gezegd dat ze nu ’thuis’ is, dat ze in de hemel is bij God. Mijn broer zei: ‘Ik denk dat het klaar is na dit leven’. Voor het eerst flitste het door mij heen dat hij gelijk zou kunnen hebben. Dat was heel raar. Het was de allereerste keer dat ik toeliet dat dit een optie was. 

In de periode daarna was ik helemaal vol van het idee dat alles wat ik geleerd had misschien wel niet waar was. Dat was zó’n nieuwe gedachte voor mij. Het voelde als een last die van mij afviel. Ik kon ademhalen, ik hoefde niet meer te zoeken. In de kerk waar ik opgroeide lag de nadruk op dingen wéten, op de Schrift (de Bijbel, red.) induiken. Er zijn vragen in het leven waarop je moeilijk een antwoord kunt vinden. Dat ik kon accepteren dat sommige dingen gewoon gebeuren, zonder dat ik de antwoorden hoefde te hebbben, luchtte op.”

Hoe was het om daarover in gesprek te gaan met je christelijke omgeving?

“Eigenlijk was niemand heel geschokt, ik was ook al een tijdje wat minder betrokken in de kerk. Ze reageerden vooral heel erg lief. Het is niet zo dat ik dertig jaar naar dezelfde kerk ging, de mensen daar in de ogen moest kijken en zeggen: ik geloof het niet meer. Ik kan mij voorstellen dat je wel met lood in je schoenen staat als dat wel het geval is.”

Ik heb er veel over gepraat met mijn familie en vrienden, daar had ik ook behoefte aan. Ik wilde bij hen checken of zij dit ook herkenden. Iedereen bevestigde dat ook zij weleens twijfelden. Dan dacht ik: maar heb je ooit de diepe twijfel gehad die ik nu voel, waarbij alles staat te schudden? Het is lastig om erachter te komen of je het over dezelfde twijfel hebt. Ik had ook wel eerder getwijfeld, maar nooit zo heftig als rond mijn dertigste.”

Je noemt jezelf in de introductie van je podcast ‘ex-christen’, vanwaar die benaming?

“Ik ben geen lid meer van een kerk, en als mensen aan mij vragen of ik christen ben is het antwoord ‘nee’. Met alles wat ik geleerd heb vind ik niet dat ik nog aan die kwalificatie voldoe. Tegelijkertijd zet ik de term ‘ex-christen’ wel tussen aanhalingstekens. Ik wil niet zeggen dat er géén God is. Ex-christen klinkt misschien ook een beetje boos. Ik ga de pijn die het geloof heeft veroorzaakt in mijn leven niet uit de weg in mijn podcast. Maar ik ben ook geen boze vrouw die om zich heenslaat, en zegt: kijk eens hoe het mij beschadigd heeft.”

Hoe ontstond het idee om deze podcast te gaan maken?

“Ik was het onderzoekende, het studeren in de Bijbel zó gewend. Het voelde voor mij niet meer dan logisch om mijn twijfel net zo serieus te nemen als al die jaren bijbelstudie. Ik wilde er recht aan doen. Voor de podcast heb ik onder andere een filosoof gesproken, die vergeleek het met twee verschillende landen. Zijn voorbeeld was treffend, dat raakte mij echt. Ik ben opgegroeid in een ‘land’ met zijn eigen tradities en eigen taal. Nu ben ik in een ander ‘land’. Het eerste ‘land’ kan ik nog wel zien, maar ik kan er niet meer naar terug. Dat voelt verwarrend, en kan ook eenzaam zijn. 

Mensen in dit ‘nieuwe land’ snappen niet precies waar ik vandaan kom. Hoe diep die christelijke opvoeding en het geloof in mij hebben gezeten, is lastig uit te leggen. Andersom kan ik aan de mensen in mijn ‘oude land’ moeilijk uitleggen dat het goed met mij gaat. Zij willen dat ik weer dáárheen kom. Ik had heel erg de behoefte om daar woorden aan te geven. Ik wilde mensen uit beide ‘landen’ een stukje inzicht geven in hoe het is om er tussenin te schipperen.”

Kun je alvast een tipje van de sluier oplichten: welk gesprek of welke les is je het meest bijgebleven na het maken van deze podcast?

“Wat ik heel mooi vond was de uitspraak van een goede vriend van mij, met wie ik ook een bijbelschool heb gedaan. Hij werkt als geestelijk verzorger in een ziekenhuis en weet zelf soms niet zo goed wat hij gelooft. Hij gelooft alleen wel in de kracht van geloof. Dat is mij bijgebleven en heeft mij ook verzacht. Als je zelf twijfelt kan het heel fijn zijn om te horen dat iemand totaal niet gelooft, en het allemaal als een sprookje ziet. Tegelijkertijd doet dat geen recht aan mijn dertig jaar christen-zijn. Ik vond het dus heel fijn om te horen hoe hij in zijn geloof staat. Ruimte laten voor dat idee heeft mij veel gebracht. 

Als ik nu bijvoorbeeld terugkijk op mijn ervaringen als kind en tiener was ik ongelooflijk overtuigd van mijn geloof. Ik heb geen behoefte om daarop terug te blikken en te denken: ik werd gewoon opgehypt en het kwam allemaal door de energie. Ik laat die herinneringen zoals ze zijn, dat is het mysterie van het geloof.”

Zijn er ook dingen die je mist aan het geloof?

“Ik mis het dat er altijd iemand zoals God is. Dat ik wist hoe dingen zaten. De Bijbel heeft veel antwoorden beschikbaar voor wie daarnaar op zoek is. En het samen zingen in de kerk, dat mis ik ook. Ik heb het als heel fijn ervaren dat christenen met elkaar bezinnen. Op zondag in de kerk laat je alles lekker vallen en sta je letterlijk even stil. Als je niet uitkijkt dendert het leven zó door. Ik ben mij ervan bewust dat er meer manieren zijn om connectie en rust te zoeken, ook buiten het christendom. Het is niet zo dat ik dat niet kan vinden, maar het automatisme is eruit.”

Heb je nog ‘iets’ met God?

“Jazeker! Ik ben inmiddels tweeënhalf jaar met deze podcast bezig, en ik ben nog niet eens toegekomen aan de vraag of God bestaat, en zo ja, in wat voor vorm. Dat is misschien ook iets waar helemaal geen zwart/wit-antwoord op bestaat. Hoe dan ook ga ik God en het geloof altijd meenemen in mijn leven.”

De podcast ‘Kind van God’ is hier te beluisteren.