Hanneke Schaap: 'Maak een feestje van de zondag!'

Terwijl jongste zoon Geerten (2) zich achter de computer vermaakt met een Pieter Post-dvd, serveert Hanneke koffie in hun Zwolse woonkamer. "Hoe klein ze ook zijn, van mijn eigen kinderen hoor ik soms wel opmerkingen in de trant van: 'Het is saai in de kerk'," vertelt ze. "Het klinkt misschien een beetje maakbaar, maar ik ben ervan overtuigd dat daar veel aan te doen is."

Kleine dingen

Met maar liefst drie petten op (ze is moeder, psycholoog én theoloog) bijt Hanneke zich graag vast in vragen die het onderwerp 'kinderen en jongeren in de kerk' raken. "Het is echt niet allemaal kommer en kwel in de kerk," nuanceert ze, "maar er is nog wel een hele slag te maken."
Als het om de zondagse diensten gaat, ziet Hanneke een belangrijke rol weggelegd voor predikanten. "Je hoeft heus niet de complete liturgie te verbouwen of een hele preek op hen af te stemmen; kleine dingen zijn vaak al voldoende. Als je op bepaalde momenten iets speciaal voor de jeugd zegt, een voor hen begrijpelijk voorbeeld geeft, of een bepaald lied laat zingen, dan merken zij dat je aan hen denkt. Doe in ieder geval íets, zodat ze weten: 'Ik hoor erbij; ik word gezien en God heeft ook míj op het oog.' Dat is ontzettend belangrijk. Want net als volwassenen leren zij door onbewuste associaties. Als zij in de kerk het gevoel hebben: 'Het is niet voor mij,' dan is de stap naar 'Geloof en God is blijkbaar alleen iets voor volwassenen' niet zo groot meer."

Ontmoeten

Het is ook niet om het even welke taal er vanaf de kansel klinkt, benadrukt ze: is deze abstract, of juist concreet? "Mijn stelling is dat ieder kind vanaf een jaar of 7 – uitzonderingen daargelaten – de hele dienst zou moeten kunnen meebeleven, en ook de preek tot op zekere hoogte moeten kunnen volgen."

Is het erg als zij hele stukken van de preek niet begrijpen?
"Nee. Dat is onvermijdelijk wanneer je in de preek echt de diepte wilt ingaan. Sommige dingen komen later wel, als ze wat ouder zijn. Maar de beleving dat er in de kerk iets gebeurt wat wezenlijk is, dat God ons wil ontmoeten, is belangrijk. Kinderen en jongeren zijn heel scherp 'afgesteld'. Als predikanten met ziel en zaligheid bij de verkondiging betrokken zijn en hun eigen verwondering en passie laten doorklinken, merken zij dat."

Wat is uw indruk: richten predikanten zich vaak op de jongere doelgroep onder hun gehoor?
"Niet heel vaak. Althans, expliciet. Terwijl dat soms heel makkelijk met één zinnetje wél kan. Verwijs je tijdens de preek naar een bepaald verhaal of een persoon uit de Bijbel, zeg daar dan bij: 'Jongens en meisjes, dat verhaal kennen jullie ook.' Op dat moment leg je al even een link naar hen. Zo eenvoudig kan het zijn. Laat merken dat je weet dat ze in de kerk zitten."

Zit u wel eens met kromme tenen in de kerk, als u met de oren van uw kinderen luistert?
Glimlachend: "Dat valt reuze mee. Ik luister gelukkig allereerst voor mezelf. Zodra ik daar heel erg mee bezig zou zijn, is de preek geen voedsel meer voor mijn eigen hart. Overigens vind ik het natuurlijk wel jammer als ik merk dat predikanten kansen laten liggen."

Tips

De bal ligt volgens Hanneke zeker niet alleen bij voorgangers. Hoe je als gezin naar de kerk gaat, is volgens haar ook van wezenlijk belang. "Als ouders moet je kinderen van jongs af aan bijbrengen wat het bijzondere van een kerkdienst is – God Zelf wil ons daar ontmoeten! – en hoe je daar met vreugde naartoe kunt leven."


Heeft u wat dat betreft praktische tips?
"Maak een feestje van de zondag! Op het moment dat het iets fijns is, associëren kinderen God en het geloof daarmee. Dus maak er een gezellige dag van voor het hele gezin. Zoiets simpels als een stukje appeltaart bij de koffie, of iets anders wat je normaal niet doet, heeft dan al z'n functie. En begin elke zondag met een gezellig ontbijt. Lees een stukje uit de Bijbel en bid met elkaar, dat je allemaal iets mag horen waardoor je meer van God gaat houden, of welke woorden je ook kiest."

Vreugden

Het is geen must dat je na afloop van de dienst altijd met je kinderen doorpraat over de preek. "Prachtig natuurlijk als die gelegenheid zich voordoet. Maar steeds vragen: 'Hoe vond je het in de dienst?' of 'Waar preekte de dominee over?' kan voor hen vervelend worden. Essentieel is dat je als ouder een rolmodel bent. Vertel wat jou aansprak in de dienst, en waarom. Zo ontdekken zij dat het geloof belangrijk voor je is."

Wat vindt u zelf het moeilijkste als het gaat om geloofsopvoeding?
"Dat je als opvoeder, menselijkerwijs gesproken, een doorslaggevende factor bent.
In mijn vak verdiep ik me in onderzoeken  over dit thema. Daaruit blijkt dat de opvoedingsstijl van vooral de moeder heel belangrijk is. Als warme, liefdevolle persoon draagt zij positief bij aan het geloof van kinderen. Verder blijkt dat ook het geloof van de moeder zelf belangrijk is: hoe sterker haar geloof, hoe groter de kans – statistisch gesproken – dat haar kinderen eveneens geloven."

Ervaart u dat als een druk?
"Niet direct. Ik zie het vooral als iets moois. Tegelijk is het soms confronterend. Het gebeurt bijvoorbeeld wel dat ik kortaf ben richting de kinderen; ook die ervaring nemen ze mee. Hoe leef ik elke dag met God? Dat is, op de een of andere manier, van belang voor hen. Aan de ene kant houdt dit me scherp, en aan de andere kant voel ik me daar soms wel in tekortschieten."

Al zijn ze nog jong, maakt u zich wel eens zorgen over de mogelijkheid dat uw kinderen op een dag afhaken?
"Nee, al zie ik het helaas wel van dichtbij gebeuren. Als ouders heb je dat niet zelf in de hand, al heb je je eigen verantwoordelijkheid. Uiteindelijk is het genade van God als Hij je kinderen vasthoudt. En er zit gelukkig heel veel tussen twee keer op zondag naar een orthodox-hervormde gemeente gaan en helemaal niks. Je kunt ook in andere kerken een levend geloof hebben, dus in die zin sta ik er wel ontspannen in."

Lammetjes

"Wat er gebeurt in de kerk, moet gewoon goed zijn," besluit ze. "Daarom houd ik predikanten vaak voor: 'Kijk eens kritisch naar hoe je preekt. Stem je regelmatig echt af op kinderen en jongeren?' Mooi vond ik wat dr. Jan Hoek schrijft in Alle aandacht!: als je 'De Here is mijn herder' zegt, moet je wel beseffen dat die Herder niet met één schaap op stap gaat, maar met de hele kudde – inclusief de lammetjes. 'Weid mijn lammeren' is niet voor niets de eerste opdracht die Jezus na Zijn opstanding bij de Zee van Tiberias aan Petrus geeft. De zorg voor de opgroeiende generatie staat voorop. 'Laat de kinderen bij Mij komen' geldt ook in de kerk – juíst in de kerk!"

Tekst: Gert-Jan Schaap
Beeld: Eljee