Gezond omgaan met emoties? Dat doe je zó!

"Emoties hebben een signaalfunctie", legt Linda uit. "Je kunt ze zien als helpers. Dat geldt óók voor de minder fijne emoties. Zo waarschuwt angst je voor gevaar. Verdriet geeft aan dat je iets of iemand mist. En als jij je boos voelt, heb je ergens last van; er wordt een grens overgegaan. Het is belangrijk om dat op te merken. Om je bewust te zijn van wat de emotie je vertelt.

Emoties reguleren

Gedurende je opgroeien ontwikkel je strategieën om met die emoties om te gaan. Anders gezegd: om ze te leren reguleren. Dat begint al als je nog heel klein bent. Een handige strategie bij angst is bijvoorbeeld om die te vermijden. Maar als je de strategie 'vermijden; altijd inzet, wordt het problematisch. Stukje bij beetje ontwikkel je meerdere manieren om met een emotie zoals angst om te gaan. Als je durft en merkt dat iets je lukt, groeit je vertrouwen. Het is fijn als het je gaandeweg je leven lukt om strategieën flexibel in te zetten. Dit houdt je gezond."

Om emoties aan kinderen uit te leggen, gebruik ik het woord 'emotiemotortje'. Je emoties zijn krachtig en zetten je in beweging. Ze werken razendsnel samen met je gedachten en je lijf.

Je hebt kinderen wiens motortje sneller werkt. Ze zijn sneller angstig of boos óf ze voelen veel. Dat kan duidelijk zijn, maar is ook ingewikkeld. Ook kan je emotiemotortje door heftige gebeurtenissen van slag raken. Dan staat 'ie soms voortdurend aan of lijkt 'ie juist helemaal uit te staan. Op zo'n moment heb je extra hulp nodig om het motortje als het ware weer goed voor je te laten werken.

Je leert emoties reguleren door:

• emoties op te merken en te leren herkennen;
• verschillende strategieën aan te leren;
• te oefenen met het flexibel inzetten van die strategieën."

In het nieuwe EO-kinderprogramma 'Fikkie' staan emoties centraal. Wat is jouw bijdrage geweest aan de serie?

"Ik werd gevraagd om mee te kijken naar de scripts. Heel leuk! Daarbij lette ik onder andere op: hoe sluit de aflevering aan bij het ontwikkelingsniveau van kleuters? Klopt het wat het programma qua emoties wil overbrengen of waar kan dit duidelijker?

Ook heb ik de redactie wat uitleg gegeven over kleuters en hun ontwikkeling. Hoe zit dat? En wat houdt emotiecoaching in? Daarbij hebben het onder andere gehad over de vier G’s: gebeurtenis, gedachte, gevoel en gedrag. Die hebben sterk met elkaar te maken. Hoewel emotiecoaching niet in een model te vangen is, geeft het wel inzicht."

Helpende en niet-helpende gedachten

"Om iemands gedrag te begrijpen, moet je weten dat er helpende en niet-helpende gedachten zijn. Helpende gedachten helpen een minder fijn gevoel weer fijner te maken. En een niet-helpende gedachte maakt je banger en dat zie terug in het gedrag.

In de serie zie je dit bijvoorbeeld bij de angst bij het voeren van een ezel. Als jij denkt: 'Het dier heeft zin in eten en is voorzichtig met mijn hand' ben je waarschijnlijk niet zo bang. Maar als je denkt dat de ezel jouw hand opeet (een niet-helpende gedachte), word je banger. Het gedrag dat je – als gevolg hiervan – zou kunnen zien: een kind rent weg.

Een kleuter heeft het heel erg nodig dat je als ouder nabij bent. En dat je opmerkt: ‘Hé, ik zie dat je bang bent.' De ouder kan de niet-helpende gedachte benoemen en daardoor het gevoel erkennen. En daarna samen andere gedachtes bedenken. In Fikkie zegt de professor dingen over de emoties van de kinderen die helemaal niet kloppen. En Fikkie zélf is heel goed in het zien van de emoties. In het programma spelen we dus een beetje met die vier G’s."

Hoe help je je kind om zijn of haar emoties goed te reguleren?

"Allereerst door te benoemen wat je ziet en wat er gebeurt. Dat doen ouders vaak al spontaan. Emoties benoemen is spiegelen. Of in psychologische term: mentaliseren. Hardop noemen: 'Ik zie dat je heel erg kwaad bent'. Of 'Ik zie dat je bang bent, maar volgens mij ben je ook verdrietig'. Ondertitel wat je ziet. Zo leert een kind snappen wat er in zijn binnenwereld gebeurt."

Wat kinderen van emoties begrijpen, verschilt uiteraard per leeftijd en per kind. "Over het algemeen begint een kleuter al best wat van emotie te snappen. Hij of zij kan al onderscheid maken tussen emoties. Ook kan een kleuter al zien of een ander boos, bang, verdrietig of blij is. Dat kan je ook gebruiken in de opvoeding. Bijvoorbeeld door te zeggen: 'Je ziet aan mama: ik word nu écht boos'.

Strategieën aanleren

Natuurlijk gaat benoemen geregeld samen met aanpakken van gedrag. Je kijkt wat er met het gedrag wat voortkomt uit de emotie moet gebeuren. Moet je begrenzen? Of kan je op een andere manier helpen? Wanneer je kind boos is, zou je kunnen zeggen: 'Ik snap dat je heel boos bent dat je geen snoepje meer krijgt, maar we gaan niet de snoeptrommel door de kamer gooien'. Maar als je kind verdrietig is, vraagt dat weer om een andere aanpak: 'Ik zie dat je heel verdrietig bent omdat [dit of dat]. Kom hier, dan geef ik je een knuffel'.

Zo leer je jouw kind ook al de eerste strategieën aan. Bij jonge kinderen is afleiden (helpen vergeten) regelmatig een goede strategie, omdat er op die leeftijd heel veel emotie is. Kinderen huilen in hun eerste levensjaren meer, omdat er zó veel gebeurt van binnen en om hen heen terwijl ze er nog niet goed woorden aan kunnen geven. Maar gaandeweg begint dat meer te differentiëren. Een kleuter kan bijvoorbeeld al kleine oplossinkjes verzinnen. En een ouder basisschoolkind kan situaties her-evalueren; een nieuw perspectief krijgen op een situatie."

Benoem eigen gedrag en emoties

"Voor ouders is het heel belangrijk om te realiseren: hoe ga ik zélf met mijn emoties om? Want ook een kleuter leert ontzettend veel van wat zijn ouders zelf laten zien. Heb het lef om dat in de ogen te kijken. Hoe ga ik met mijn emoties om? En denk ook eens na over vragen als: 'Wat heb ik daarin als kind ontvangen?' en 'Hoe doen we dat samen in ons gezin?' Zo draag jij - als emotiecoach van je kind - bij aan een zo gezond mogelijke omgang met emoties.

Benoem ook jouw eigen gedrag en emoties. 'Sorry lieverd. Papa was net boos, maar eigenlijk was ik moe.' Dan leg je alweer iets nieuws uit aan je kind. En laat zien hoe je hier vervolgens mee omgaat.'Kom, ik ga lekker koffie zetten. Dan gaan we een boekje lezen!'. Zo doe je in een fractie van tijd heel veel aan emotieregulatie."

Emotiecoach van je kind zijn. Dat klinkt als een grote verantwoordelijkheid. Hoe doe je dat zorgvuldig?

"Bij veel ouders begint het vanzelf. Als je kindje nog een baby is, vergroten we bijna automatisch emoties uit in ons gezicht. Bijvoorbeeld als je merkt dat je kindje verdrietig is. Jij betrekt je gezicht en zegt misschien: 'Ach lieverd, wat is er met je aan de hand?'. Dan ben je al emoties aan het reguleren, omdat je het verdriet weerspiegelt in je mimiek. Ik vind het heel bijzonder hoe we dat ingeschapen hebben gekregen.

Het is belangrijk dat je je als ouder realiseert dat alle emoties erbij mogen horen. Probeer om een emotie als boosheid niet alleen te zien als lastig. Het is ook iets heel krachtigs: je kind is zijn autonomie aan het ontwikkelen. Het helpt om te denken: 'Ik ben ook met iets moois bezig. Ik leer ‘m die boosheid, z’n power – die nu nog alle kanten opgaat – te aanvaarden, maar ook te gebruiken'. Ik geloof zelf dat God ons met emoties heeft geschapen en dat ze helpen om richting te geven in ons leven met elkaar.

Vermoeiend én kostbaar

Dat neemt natuurlijk niet weg dat je niet altijd ‘Hiephoi-ouders’ kan zijn. Want vooral de peuterleeftijd kan zó vermoeiend en frustrerend zijn. Emotiecoaching is een pittige klus. Daar hebben jouw peuter en kleuter je hard bij nodig. Maar het is ook iets heel kostbaars: de basis van emoties wordt hier gelegd en gevormd. Het allerbelangrijkste is daarom de hechtingsrelatie tussen een ouder en een kind. Dat een kind voelt: 'Er wordt van mij gehouden. Ik hoor erbij; met al mijn emoties.'

• Praat mee over het gemis van een dierbare

  Het missen van een geliefde man, vrouw, opa, oma, broer, zus, kind of vriend(in) laat een grote leegte achter. Praat mee, deel herinneringen en vind troost.

  Ontdek meer

Zie je het ook weleens misgaan? Dat ouders – ondanks hun goede bedoelingen – nét het verkeerde doen?

"Ja, dat gebeurt zeker. We zeggen als ouders al snel 'Wees niet zo boos' of 'Je hoeft niet bang te zijn'. Maar een emotie ís er. Soms denken ouders: als we het aandacht geven, wordt het alleen maar groter of erger. Maar daar ben ik niet zo bang voor. Het omgekeerde is veel meer waar. Als een kind het wél voelt maar het wordt weggewuifd, leert het eigenlijk al heel jong dat het niet belangrijk is. Dus geef emoties juist wél aandacht. Merk ze op! Dat reguleert al en dan kan je samen zoeken naar een passende reactie. Zo leert een kind beter met emoties omgaan.

Wanneer je kind gillend op de grond ligt in de supermarkt, vraagt dat als ouder veel van je. Dan heb je het naast emotiecoaching ook over opvoedwerk. Het vraagt om benoemen én aanpakken. Je zegt bijvoorbeeld: 'Ik zie dat je hartstikke kwaad bent. Maar toch gaan we nu verder'. De ene keer pak je jouw kind ferm op, een andere keer en loop je misschien even weg.  

Geen slechte ouder

Een goede voorbereiding helpt. Ken jezelf en je kind. En bedenk wat het in deze fase nodig heeft. Het is maatwerk. Misschien kan jouw kind deze week beter even niet mee naar de supermarkt. Of kies je ervoor om uitgebreid de tijd te nemen. Of om je kind af te leiden met leuke opdrachtjes.

Wat ik heel belangrijk vind om te benoemen: het feit dat we soms 'klooien' met emoties, dat we uit onze slof schieten, er moe van zijn of in zoeken.... Dat zegt niet dat je een slechte ouder bent. Het zegt juist dat je volop aan het ouderen bent. Het is prachtig proces, maar ook een kluif. Het hoort er allemaal bij!"