Gerko: 'Nee, lijden heeft geen enkele reden en je hebt ook in deze coronatijd niets aan je geloof '

Toen Emily McDowel 38 jaar was, kreeg ze kanker. Negen maanden lang zat ze in intensieve chemotherapie om de kanker te doen slinken. Ondertussen stroomde haar brievenbus vol met kaarten. Ze kon er de muur mee behangen, zoveel kaarten.

De meeste van die kaarten sloegen de plank compleet mis.

What doesn’t kill you makes you stronger, las ze. En: Lachen is het beste medicijn! Nog één: Everything happens for a reason. Allemaal niet wat je wilt horen als je net je haar bent verloren en al dagen als een vaatdoek in bed ligt.

Nog vaker hoorde ze niks. Mensen wisten niet wat ze moesten zeggen.

Jaren later begon ze een bedrijfje dat Empathy cards maakte. Kaarten voor mensen die niet weten wat ze moeten zeggen. Of die bang zijn om hoogstwaarschijnlijk de plank mis te slaan. Maar dat medeleven hebben we juist hard nodig, zegt Emily McDowel. Empathie komt ons vandaag de dag niet meer aanwaaien.

We kunnen niet meer omgaan met lijden

Wij, postmoderne mensen zijn goed in een heleboel dingen, maar niet in omgaan met lijden. Of met de dood. We hebben er letterlijk geen woorden voor. We weten niet wat we moeten doen en we weten niet hoe we erover na moeten denken. Er zijn nog nooit mensen geweest in de geschiedenis die er zo slecht in waren als jij en ik.

Je ziet het terug in ons taalgebruik. Als het om kanker gaat, hoor je vaak strijdbare termen: ‘let’s kick cancer’s ass’ en ‘fuck cancer!’ En je ziet beelden van de Alpe d’Huzes en mensen die tot het uiterste gaan. Dat is soms goed en belangrijk, maar niet als je de strijd verliest. Opgeven is geen optie. Zelfs niet als je gewoon doodgaat. Zo vertelt ook deze stervende kankerpatient.

Ondanks alle vooruitgang blijft er zoiets bestaan als ‘je lot’

Eigenlijk is het geen wonder dat we zo slecht kunnen omgaan met lijden en dood. Nooit was er een tijd en cultuur waarin mensen zoveel kunnen begrijpen van de wereld om hen heen. Voor alles zoeken we een verklaring, voor elk probleem wordt een oplossing verzonnen. Met dank aan de wetenschappelijke revolutie. Als de Israëlische schrijver/historicus Harrari de geschiedenis van de mensheid samenvat in zijn bestseller, dan stelt hij dat die wetenschappelijke revolutie een van de meest impactvolle dingen is die de mens ooit is overkomen.

Ondanks al die ontwikkelingen en oplossingen die we hebben gevonden, blijft het lot bestaan. Het lot dat bepaalt dat jij op een dag ziek wordt. Dat je vader of moeder te vroeg overlijdt. Dat je vriend of vriendin bij je weggaat omdat het niet langer gaat. Gebeurtenissen waar wel een natuurlijke oorzaak voor te vinden is, maar waar geen antwoord bestaat op de waarom-vraag. Waarom ik? Waarom nu? Waarom niet?

Dat is het type gebeurtenissen waarvoor jij en ik jaren nodig hebben om er vat op te krijgen. Als het al lukt. Vaak niet eens. In de filosofie wordt dit the absurd genoemd. Je denken stopt. Er is geen reden.

Lastig dat lot, want mensen zijn reden-zoekende wezens

Dat is krankzinnig. Voor alles zoeken we een reden. Mensen zijn reden-zoekende wezens en postmoderne mensen helemaal.

Sterker nog, religie kan functioneren als een reden. De geschiedenis door zeggen mensen die lijden: God heeft er een plan mee. Of: God straft voor zondigheid. Liever een slechte reden, of ééntje die je niet begrijpt, dan helemaal geen reden.

Dit is de spanning waarvan de filosoof Charles Taylor zegt dat het postmoderne mensen typeert. Het verklaart dat religie nooit helemaal weggaat, ook niet als de wetenschappelijke trein voortdendert. Iemand in mijn colleges zei het zo: 'Natuurlijk geloof ik niet in God, maar ik weet ook dat er meer is tussen hemel en aarde.'

Deze spanning komt ergens vandaan. In de loop van de tijd werden we wie we zijn. Een belangrijke fase in die geschiedenis werd door de filosoof Nietzsche aangewezen. God is dood, zei hij. Weg, verdwenen. En als God dood is, dan is er nooit meer een antwoord op de waarom-vraag.

In mijn blogs wil ik stilstaan bij deze ontwikkeling. Nietzsche had de dood van God niet bedacht, hij constateerde het. En hij waarschuwde. Het leven wordt er niet eenvoudiger op, zonder God.

Aanwezig zijn is genoeg…

Met haar Empathy cards wil Emily McDowel mensen helpen. Reken af met het zoeken naar redenen, zegt ze via haar kaarten. Empatie vandaag de dag betekent het stoppen met zoeken naar verklaringen. Aanwezig zijn is genoeg. Een hand vasthouden. Meehuilen en meebalen. God is dood, er is geen reden, we moeten het zelf doen.

Er zijn ook mensen die zeggen: juist als je dat doet, ben je spiritueel bezig. Ze verwijzen naar de christelijke versie van de uitspraak ‘God is dood’. God hing aan een kruis en toen iedereen zei: ‘Kom er dan vanaf. Doe er wat aan!’ – toen bleef hij hangen. (Markus 15:25-39)

De filosoof Slavoj Žižek zegt het zo: een echte christen is een atheïst.

Filosoof en theoloog Gerko Tempelman neemt je in deze blogserie mee in de vraag hoe we zijn geworden wie we zijn: seculiere, postmoderne mensen, levend in de tijd na de dood van God. Met de bedoeling dat je jezelf beter gaat begrijpen. En daarbij vraagt hij zich af of ze een punt hebben, de theologen die zeggen: ‘Misschien staat God ook weer op’.