Genoeg geld hebben: hoeveel is dat eigenlijk?

Als kind was ik gefascineerd door Dagobert Duck die letterlijk in zijn geld kon zwemmen. Tegelijkertijd was er niemand zo gierig als hij. Alles hebben, en toch niets willen uitgeven… Ik snapte er niks van. Dat gegeven, plus mijn evangelische opvoeding die waarschuwde tegen de Mammon, de god van het geld, zorgde ervoor dat ik een afkeer ontwikkelde ten aanzien van geld. Tuurlijk snapte ik ook wel dat leven zonder geld leven niet mogelijk was. Maar ik zag geld vooral als een noodzakelijk kwaad.

Ten diepste is dat nog altijd hoe ik naar geld kijk. Wat mij betreft ‘stinkt’ geld en is het misschien wel de wortel van alle kwaad. Kijk maar naar wat er mis is in de wereld: onrecht, oorlog en klimaatvernietiging. Is geld daar direct of indirect niet de grote veroorzaker van? Ik ben me er overigens wel van bewust dat mijn ambivalente relatie met geld voortkomt uit een zeker privilege. Ik kan op deze manier naar geld kijken en over geld praten, omdat ik genoeg heb om mijn rekeningen te betalen en een goed leven te leiden. Stel dat je altijd te maken hebt met gebrek, tekort, schulden…. Dan komt geld ineens in een heel ander daglicht te staan.

• Alain Verheij: ‘Geldzucht en God kunnen niet gecombineerd worden’

  Alain Verheij: ‘Geldzucht en God kunnen niet gecombineerd worden’

Hoe rijk ben ik?

En over ‘mijn’ geld gesproken; hoe rijk ben ik eigenlijk? Als ik me vergelijk met de gemiddelde inwoners van mijn dorp of mensen uit mijn kennissen- of vriendenkring, ben ik verre van rijk. Zij zouden waarschijnlijk een paar keer achter hun oor krabben als ze hoorden wat mijn gemiddelde maandinkomen is. Maar uitzoomend, op wereldschaal, ben ik natuurlijk een Dagobert. Geld en rijkdom zijn dus complexe begrippen, en hoe je ernaar kijkt, wordt sterk gevormd door je context. Dat brengt me op de vraag: Wanneer heb ik eigenlijk genoeg geld? En wat doe ik met alles wat ik extra heb?

Geef het weg

Filosoof Peter Singer is iemand die deze vraag op een heel radicale wijze beantwoordt. Een tijdje terug las ik zijn boek Effectief Altruïsme en dat zette me flink aan het denken. Nu moet ik je waarschuwen, deze Australische filosoof is behoorlijk radicaal. Zijn stelling is dat iedereen die in staat is de armen te helpen, een deel van zijn inkomen zou moeten doneren aan goede doelen om zo de armoede terug te dringen. Als je toch al een comfortabel leven leidt, stelt Singer, is het niet moreel verantwoord om dit comfort te verhogen, terwijl je met datzelfde geld ook mensenlevens kunt redden. Zelf doneert Singer maar liefst 25 procent van zijn inkomen aan zorgvuldig gekozen goede doelen die volgens hem het meest effectief zijn.

Morele verantwoordelijkheid

Blijkbaar is het voor Singer heel duidelijk wat ‘genoeg’ is. En alles wat boven die grens van ‘genoeg’ zit, geeft hij dus met volle overtuiging weg. Deze kijk op geld (en vooral het daaropvolgende handelen) is radicaal. Een radicaliteit die enerzijds bewondering oproept, maar anderzijds ook wel verlamt. Want oef… 25 procent… De lat ligt hoog.

Singer is streng en consequent, maar daardoor ook een beetje onhaalbaar voor de meesten van ons. Toch blijft het een interessant gegeven hoe Singer kijkt naar geld, en dit koppelt aan onze morele verantwoordelijkheid. Je kunt ‘alles wat je over hebt’ weggeven, zoals Singer stelt en in de praktijk brengt. Maar je zou je ook af kunnen vragen hoeveel je eigenlijk moet werken om genoeg te hebben.

Nieuwe levensstijl, minder geld nodig

Het is dit laatste idee dat econoom Paul Schenderling in de praktijk brengt. Een paar jaar geleden las hij het klimaatrapport van IPCC met daarin de duidelijke boodschap: we hebben nog tien jaar om te zorgen voor de noodzakelijke veranderingen in onze levensstijl. ‘Het was op een moment in mijn leven dat ik me meerdere zaken afvroeg en me verdiepte in ons consumptiepatroon. Wist je bijvoorbeeld dat we voor onze Nederlandse manier van leven en consumeren 11x de oppervlakte van Nederland nodig hebben? En dat we voor onze consumptie van maar liefst 10 miljoen niet-westerse mensen afhankelijk zijn? Daar zit iets ongelooflijk scheef en het probleem is urgent.’

Schenderling, getrouwd en vader van een zoon van drie, besloot zijn leven radicaal om te gooien. En daardoor veranderde ook zijn visie op geld. ‘We berekenden wat we als gezin voor ecologische voetafdruk hebben, en hoe we die weer op een voor de aarde gezond peil kunnen brengen. Met die uitkomsten gingen we ons leven aanpassen. Dat betekent o.a. dat we weinig spullen kopen, geen auto hebben en ons eetpatroon (vlees, zuivel) hebben aangepast. Door deze nieuwe levensstijl ontdekten we ook dat we minder geld nodig hadden. Veel mensen denken dat duurzaam leven duur is. Nou, nee dus. Ik besloot om drie dagen te werken, en de overige tijd te besteden aan een stichting die we hebben opgericht om lezingen te geven en mensen in beweging te brengen om anders te gaan leven.’

• Rust vinden en zo de wereld rechtvaardiger maken: Matthias en Paul geloven erin

  Rust vinden en zo de wereld rechtvaardiger maken: Matthias en Paul geloven erin

Leven vanuit genoeg

Hij vervolgt: ‘Ik ben ervan overtuigd dat groei en vergroening niet samengaan. Daarom moeten we stoppen met groeien, omwille van de aarde en de mensen die nu lijden onder onze groeidrang. Dat is als econoom best een controversieel standpunt. Maar als je kijkt naar topwetenschappers die publiceren in het wetenschappelijk tijdschrift Nature zeg ik niks vreemds. Die weten dit allang. Het is ook niet logisch. Hoe denk je oneindig te kunnen groeien op een eindige planeet? Mijn levensstijl roept wel vragen op, zeker in de wereld waarin ik werk (consultancy, red.). Mensen zijn nieuwsgierig: waarom werk je maar drie dagen en rijd je geen auto? Wat is je drijfveer? Dat levert mooie gesprekken op. Deze manier van leven kost me niet zoveel, maar levert me juist veel op. Ik heb meer tijd voor relaties, om te bewegen en om te bezinnen. Er komt zoveel goeds uit voort als je leert om te leven vanuit genoeg.’

Twee visies op geld

Ik vind het twee fascinerende manieren om te kijken naar geld. Wat ik hiervan opsteek? Dat als je geld weer gaat zien voor wat het is - een betaalmiddel dat je nodig hebt om je rekeningen van te betalen - dat er ruimte ontstaat om je af te vragen hoeveel je er eigenlijk van nodig hebt. Kun je je huur of hypotheek, je eten en andere rekeningen betalen, dan heb je dus genoeg. Peter Singer nodigt je uit om alles wat daarboven komt weg te geven. Paul Schenderling stelt dat je jezelf dan ook af kunt vragen of je niet wat minder kunt gaan werken. Want meer geld betekent over het algemeen ook meer consumptie; en dat kan onze aarde niet aan. Met de overige tijd kun je dingen doen die goed zijn voor mens en aarde.

Wat spreekt jou het meeste aan? En wat weerhoud je om ook daadwerkelijk zo te gaan leven? Laat het weten via social media of redactie@lazarus.nl.