'Geloof ik nog als ik morgen wakker word?' Dominee Thejon Bos over Goede Vrijdag en Pasen

“Ik ga nog één keer naar catechisatie”, zei Thejon rond zijn 17e tegen zijn ouders. Altijd was hij gewoon meegegaan naar de hervormde dorpskerk in Zegveld, en bezocht hij kinderclubs en later catechisatie. Maar was dat christelijke geloof ooit, diep vanbinnen, iets van hemzelf geworden? Iets waar hij innerlijk van overtuigd was: dit is waar, en waardevol? Hij zag aan zijn ouders hoe zij “ademden in de wereld van het geloof”, maar beleefde dat zelf anders.

Een toeschouwer

Steeds sterker besefte Thejon: in de kerk van zijn jeugd was hij ten diepste altijd een toeschouwer gebleven. Innerlijk groeide er afstand. Het leek wel alsof iedereen moeiteloos geloofde en het alleen bij hem niet zo lukte.

Als hij die laatste catechisatieavond wéér niets hoorde wat relevant was voor zijn eigen leven? Dan zou hij resoluut afscheid nemen van het geloof. Als van een oude, nutteloze jas.

“Maar uitgerekend die avond ontmoette ik voor het eerst iemand die mijn vragen volstrekt serieus nam, en die wist: dat geloof van ons is nooit ‘vanzelfsprekend’.” Achteraf gezien een voor Thejon allesbepalend moment. Ineens voelde hij zich gekend en begrepen.

Zonlicht en schaduw

Uitbundig zonlicht en schaduw wisselen elkaar af op de ochtend dat we elkaar ontmoeten. Thejon heeft voor de gelegenheid ‘red velvet’-taart gehaald bij de bakker in zijn woonplaats, Waddinxveen. “Zo vaak ontvangen we hier geen hoog bezoek”, zegt hij lachend terwijl we op de halfronde zitbank in zijn achterkamer plaatsnemen.

Hij wijst schuin opzij naar buiten, naar een blok huizen iets verderop. “Daarnaast kun je nog net de pastorie zien waar we als gezin voorheen hebben gewoond, toen ik nog dominee in Waddinxveen was.”

Een andere wereld

Die keer dat Thejon voor het laatst naar catechisatie zou gaan, werd de les gegeven door een theologiestudent: ene Bert Karel Foppen uit Benschop. Hoe zou hij het aanpakken? Dat wilde Thejon weleens weten, nu hun eigen predikant naar een andere plaats was vertrokken.

Wat herinner jij je vooral van die avond?

Verwonderd: “Het was net of ik een andere wereld binnenstapte… Hij stond als méns tussen ons in, en wist dat het geloof echt niet voor alle jongeren ‘logisch’ of ‘vanzelfsprekend’ is. Al mijn vragen en aarzelingen nam hij serieus. En hij maakte duidelijk veel werk van zijn lessen.”

Die ‘laatste keer’ bleek een nieuw begin?

“Voortaan ging ik graag naar catechisatie! Ik ontdekte dat de Bijbel zoveel spannender en veel minder ‘burgerlijk’ is dan ik altijd had gedacht. Foppen sprak op een manier over God, geloof, de mens en de Bijbel die mij enorm boeide. Een jaar later wist ik het: ik ga theologie studeren, in Utrecht.”

Met het idee: ik word predikant?

“Dat weerhield me juist. Tot iemand zei: ‘Ga gewoon studeren wat je interessant vindt, daarna zie je wel.’ Dat trok me over de streep. Het predikantschap heb ik lang voor me uit geschoven. Telkens waren er die stemmetjes: ‘Moet jij, met al jouw vragen en aarzelingen, nou dominee worden?’”

Dorstende dominees

Andries Zoutendijk, toen predikant van de Jacobikerk, heeft veel voor Thejon betekend: “Mijn vrouw en ik studeerden allebei in Utrecht, en volgden belijdeniscatechisatie bij hem. Hij kende mijn worstelingen. Op een keer las hij Psalm 42. ‘Dorst’, zei hij, ‘betekent dat je nog geen water hebt. Zo kan het geloof zich ook in een mensenleven aandienen: als een intense dorst naar God. Het missen van Hem en tegelijk naar Hem verlangen.’ En: ‘De kerk heeft ook dorstende dominees nodig…’ Dorst als een gestalte van geloof? Dat was zo’n eyeopener voor me.”

• Weet jij alles van Pasen? Doe de quiz !

  Waarom noemen we Goede Vrijdag 'goed'? En wat betekent het woord 'Pasen' eigenlijk? Test jouw kennis aan de hand van 7 vragen. Doe nu mee!

  Test jouw kennis

Je raakte overtuigd dat God je riep om predikant te worden. Maar in je allereerste gemeente kreeg je een burn-out.

“Rond m’n 30e. Dat was een soort Goede Vrijdag-ervaring. Door spanningen binnen de gemeente kon ik het werk op den duur niet meer aan. Ik ben er negen maanden uit geweest.”

Opgebrand, in de kerk.

“Ik kon niet meer. De spanningen hielden de gemeente in de greep. En mij ook. Uitgerekend de kerk voelde toen voor mij als een Godverlaten plek. Uiteindelijk zijn we er met elkaar toch doorheen gekomen. Daarna heb ik daar gelukkig nog enkele mooie jaren beleefd. Dat was iets van Pasen, een nieuw begin. Ik preek er nog steeds één keer per jaar en ben erg van de mensen gaan houden.”

Tastend

Na vijf jaar ontving Thejon een beroep vanuit Waddinxveen. “In het beroepingstraject heb ik gezegd: ‘Bij mij is het geloof permanent een soort aangevochten kwestie.’ Als ik ’s avonds naar bed ga, weet ik niet altijd of ik de volgende ochtend nog gelovig wakker word.

Ik moet er telkens weer voor gewonnen worden. Gelukkig proefde ik dat hier ruimte voor was in de gemeente. Daarom kon ik dit beroep aannemen. En ik wist: er moeten meer mensen in de kerkbanken zitten voor wie dit geldt. Misschien kent iedere gelovige wel periodes van…”

… dorheid?

“Zoiets, ja. Twijfel. Lauwheid. Ongeloof. Zekerheden die opeens op de tocht staan.”

Gemeenteleden verwachten vaak niet dat een dominee daarmee voor de dag komt.

“Die zou het toch zeker moeten weten… Ik wil twijfel absoluut niet verheerlijken. Het is niet iets moois. Maar liever kruip ik door moeilijke vragen heen dan ervoor weg te rennen. Misschien is dit wel de manier waarop God zich in mijn leven aandient: juist in mijn vragen.”

‘God kan ertegen’

“Geloof is volgens mij niet iets wat je ‘hebt’, maar wat je steeds weer wordt gegeven. Misschien houd ik daarom wel zo van de kerk, omdat ik telkens merk: dáár ontvang je wat je zelf niet hebt. Het gebeurt regelmatig dat ik op zondag na de dienst naar buiten loop en denk: en tóch is het waar. God kan er wel tegen, ook tegen dat hardnekkige ongeloof van mij, de donkerte diep vanbinnen.”

Zoals Jezus het uithield met die leerlingen, die Hem allemaal in de steek lieten op Goede Vrijdag?

“Precies! En die er in eerste instantie geen snars van geloofden dat Hij zou zijn opgestaan. Zo begint Pasen. Niet met allemaal gelovige mensen, maar met de Levende die mensen in hun ongeloof opzoekt. God laat zich wegdrukken, tot op het kruis – ook door mij.

En toch: Hij komt telkens terug. Met liefde, genade, vergeving. Het evangelie is het enige verhaal dat bestand is tegen alle vragen, twijfels, dat wegvluchten.”

Over donkerte gesproken: ook in Waddinxveen liep je op den duur helemaal vast?

“Dat had te maken met allerlei puinhopen – situaties van gebrokenheid, verdriet en lijden – waarmee ik in het pastoraat werd geconfronteerd.”

Kun je daar een voorbeeld van geven?

“Ik was bezig met een prekenserie over de vrucht van de Geest, waarover Paulus in Galaten 5 schrijft. Eén vrucht is: liefde. Die zondag zou ik een avondmaalsdienst houden en daarover preken.

De donderdag ervoor zat ik bij een moeder, met haar kinderen, van wie het huwelijk zojuist – out of the blue – was geklapt. Zij zaten opeens bij de brokstukken van hun bestaan. Kapot van verdriet. Wat kon ik zeggen? En… ik was geroepen om zondag over liefde te preken. Stel dat diezelfde vrouw en haar kinderen die zondag in de kerk zouden zitten. Ik dacht: ieder woord dat ik ga zeggen, voelt zo goedkoop...”

Je kreeg die twee realiteiten – de boodschap van de liefde en dit kapotte huwelijk – niet bij elkaar?

Thejon knikt. “Hoe kon ik ooit aan beide recht doen? En dit is slechts één voorbeeld. Het zal ook wel met mijn karakter samenhangen, maar dit soort situaties van ontsteltenis en uitzichtloosheid raken me enorm. Tegelijk moest ik wekelijks het Woord verkondigen. En in een preek maken stak ik veel tijd. Elke zin moest doordacht, raak zijn. Het werd me allemaal te veel. Ik heb twee jaar begeleiding – of noem het therapie – gehad. Maar de intensiteit van het ambt, gecombineerd met die grote pastorale nood, bleef zwaar op me drukken.”

Kort lontje

Thejon legt zijn handen om zijn nek. “Voor mijn gevoel zat ik in een wurggreep: ik kreeg bijna geen lucht meer en zocht een escape. Want thuis liep ik met steeds meer spanning rond, dat raakte de gezinsleden natuurlijk. Kort lontje, vroeg wakker, woelen in bed. Soms letterlijk in paniek.” Hij wijst naar de achtertuin. “Ik heb weleens gedacht: kan ik geen hovenier worden?”

Heb je jouw kerkenraad hierover ingelicht?

“De voorzitter en de scriba heb ik thuis uitgenodigd en verteld: dit gaat niet langer, ik moet helaas stoppen. Een beslissing waarvan ik had gehoopt die nooit te hoeven nemen. Hun begripvolle reactie ontroerde me: geen verwijten, maar liefde en steun.”

Voelde het als falen?

“Deels. Tegelijk: ik kon eindelijk weer ademhalen.”

Opeens chaos

In overleg met de landelijke kerk (de Protestantse Kerk in Nederland) zou Thejon een proces van losmaking doorlopen, zodat hij geen gemeentepredikant meer zou zijn. Het liep anders – door corona.

“Opeens was het chaos in ons land. Ook kerkelijk. Geen catechisaties meer. Een lege kerk en een camera, geen zeshonderd mensen meer voor me. Voor mij was dat, in die fase, wel even prettig: de druk was van de ketel. Ik denk dat ik nog ruim een jaar predikant in Waddinxveen bleef. En losmaking was gelukkig niet nodig.”

Omdat je een telefoontje uit Den Haag kreeg?

“Over een nieuw begin gesproken! Diezelfde Bert Karel Foppen van wie ik als tiener catechisatie kreeg, was daar al dominee. De Bethlehemkerk zocht nog een missionaire predikant. Terwijl ik totaal niet wist hoe het ooit verder moest, bracht God allerlei lijntjes verrassend bij elkaar. Ik kon alsnog dominee blijven: een gebedsverhoring. Met vreugde en verwachting aanvaardde ik dit beroep. Ik zou minder preekbeurten krijgen, wat mij lucht gaf. En ik zou langere tijd mogen optrekken met mensen die aan de rand van de kerk bewegen, wat mij enorm aansprak.”

Als missionair predikant ontmoet je waarschijnlijk veel mensen die denken: Jezus, een kruis en een leeg graf? Het zal wel…

“Nou, opvallend genoeg kom ik vooral veel mensen tegen die zeggen: ‘Ik heb er nooit zo over nagedacht. Misschien zit er wel iets in… Vertel me er meer over.’ Dan vind ik het zo mooi dat ik kan laten zien: zelfs Jezus’ leerlingen konden het eerst ook niet geloven. Wij geloven in een bizar verhaal.”

In welke zin?

“Pasen confronteert ons met een werkelijkheid die we nooit voor mogelijk zouden hebben gehouden. Jezus, Gods Zoon, ging dwars door de dood en stond aan de andere kant ervan op in een nieuw leven. Daar kunnen wij ons geen voorstelling van maken. En toch is het waar. Willem Jan Otten, die zich op latere leeftijd tot het christelijk geloof bekeerde, zei het prachtig: ‘Ik ben bezweken voor de Verrezene.’ Door de knieën gaan voor de Opgestane is ook mijn verhaal. Christus is sterker dan mijn weerstanden.”

Meegenomen worden

“Pasen is een mysterie”, vervolgt hij. “En als paasmensen proberen wij ons daar, met vallen en opstaan, aan over te geven. Je kunt er nooit helemaal je vinger achter krijgen.”

In ‘Hour of Power’ zei je drie jaar geleden: ‘Pasen betekent voor mij: God is er ook nog.’ Bedoel je: naast al die puinhopen?

“Sterker, ín al die puinhopen. Op Golgota gaat er een kruis door God zelf: einde verhaal. We zijn het niet gewend om het zo te zeggen, maar: God sterft aan het kruis. Dát is de schok van Goede Vrijdag. Er blijft niet iets overeind, God gaat eraan in deze wereld. Alleen: God zou geen God zijn als Hij niet toch weer ‘opduikt’. Vandaar: God is er ook nog. Geen crisis is meer uitzichtloos.”

Ondanks de schijn van het tegendeel.

“Inderdaad. Die je soms heel intens kunt beleven.”

Zoals toen jouw vader drie jaar terug overleed?

Thejon kijkt naar zijn portretfoto op de piano tegen de zijmuur, en glimlacht. “Dat was nou weer het frappante… Toen de predikant bij het graf de woorden uit de geloofsbelijdenis uitsprak dat we geloven in de wederopstanding van het lichaam, kon ik dit volmondig beamen. Paulus’ woorden zijn mij lief: ‘Ons leven is met Christus verborgen in God.’ Tot mijn eigen verbazing heb ik dit nooit zó intens geloofd als rond het sterven van mijn vader. In die dagen was er geen moment van twijfel.”

Zijn handen maken een grote cirkelbeweging. “Alsof er een beschermde schil om mij heen zat. Achter die ervaring kan ik nooit meer terug.”

‘Zeer welkom geschenk’

Hij gaat verzitten. “Misschien moet ik het trouwens toch anders formuleren. Ik weet niet of ik zo intens heb geloofd, maar het geloof dat mijn vader in Christus geborgen is in God, heeft mij heel sterk te pakken gehad. Als een zeer welkom geschenk. Het heeft me geholpen mijn vader los te kunnen laten.”

Sceptici stellen: dood is dood…

“Het zou me niet verbaasd hebben als die gedachte mij ook te pakken had gekregen: wat is er nou voor hoop voor gestorvenen? Maar als je dan opeens zo diep in dat geloof wordt gezet, dat het niet meer in je hóófd opkomt er ook maar één vraag bij te stellen… Dit zijn kostbare momenten van diepe zekerheid. Abraham heeft in zijn lange leven misschien vier, vijf Godservaringen gehad. Daartussen? Schapen weiden en koeien slachten. Gewoon leven dus.”

Hoe troost dat jou?

“Ik moet niet verwachten dat ik dagelijks, wekelijks of jaarlijks een piekervaring heb van Gods nabijheid. En als ik die een paar keer in mijn leven wél ervaar? Dan vindt Hij dat kennelijk genoeg, voor mij althans. Paulus schrijft ergens dat dezelfde kracht waarmee Christus is opgewekt, ‘ook in uw midden werkzaam is’. Die opstandingskracht weet ook mij wel op de knieën te krijgen als het weer eens tijd wordt.”

• Weet jij alles over Pasen?

  Weet jij alles over Pasen?