'Firma Erfgoed' gaat overzee: ‘Dit is het moment om dieper te graven’

“De eilanden zijn Nederland in een tropenjasje”, begint Aldith. “Het erfgoed ligt daar voor het oprapen. Het zit in de cultuur, samenleving en taal. En bijvoorbeeld in gebouwen, want de bouwstenen voor fundamenten van oude panden komen rechtstreeks uit Nederland. Die werden als ballast gebruikt voor handelsschepen, zodat die makkelijker de oceaan konden oversteken. De Nederlander verkocht die stenen weer voor een goede prijs.”
We weten steeds meer over ons slavernijverleden en kolonialisme, mede door de black lives matter-beweging. Aldith: “Dit derde seizoen van Firma Erfgoed helpt je om er nog meer over te leren. Ik heb bijvoorbeeld ontdekt hoe het zit met contractarbeiders. De term klinkt avontuurlijk, alsof zij hun geluk elders gingen beproeven. Alleen: zo lag het niet; de immigranten werden vaak gedwongen om in de koloniën aan het werk te gaan, of gevraagd onder valse voorwendselen.”

‘We moesten overzee’

Het is geen toeval dat dit seizoen nu uitgezonden wordt: het is op 1 juli 2023 150 jaar geleden dat de slavernij in Nederland daadwerkelijk tot een einde kwam. De wettelijke afschaffing gebeurde in 1863, maar de tot slaaf gemaakten moesten nog tien jaar werken om hun vrijheid te kopen. Aldith: “Daar staan we dit jaar bij stil. Voordat we de vorige twee seizoenen van Firma Erfgoed maakten, vonden we al dat we overzee moesten gaan. De eerdere seizoenen lieten vooral zien dat hét Nederland niet bestaat – het is een samenraapsel van invloeden van buitenaf. In de nieuwe serie kijken we welke invloeden Nederland juist gehad heeft op andere landen.”

All-inclusive

“Als je mij als kind had gevraagd naar mijn ultieme baan, had ik werk als dit genoemd”, gaat Aldith verder. “Ondanks de vliegreizen – die ik zag als lange, saaie busritten – genoot ik ervan om op deze mooie plekken mijn werk te kunnen doen. Ik wil ook nooit terug na zo’n trip. En het duurt uiteindelijk een paar dagen voordat ik besef: ik ben weer thuis.”
Op de vraag of het een emotionele reis is geweest, antwoordt ze bevestigend. “Ik ben verdrietig geweest. En boos, verontwaardigd, blij, cynisch… Bijvoorbeeld op Curaçao, waar je geen horecabedrijf kunt binnenlopen zonder dat daar een Nederlander de eigenaar is. Maar als iemand van Curaçaose of Surinaamse afkomst een bedrijf in Nederland wil starten, gaat dat hoogstwaarschijnlijk niet lukken. 
Trouwens, denk ook na over wat je doet als je een all-inclusive vakantie boekt naar de Cariben. Daar werken gekleurde mensen voor belachelijk lage lonen en onder slechte omstandigheden, om het leven van de witte mens mooier te maken.” 

Terug in Suriname

Aldith werd geboren in Suriname, maar doordat haar vader dienstdeed als landbouwkundig ingenieur, verhuisde ze al jong naar Maleisië. Ook heeft ze gewoond in Brazilië en Tunesië. Voor Firma erfgoed overzee keerde ze voor het eerst in 23 jaar terug naar Suriname. “Dat heeft meerdere redenen. De één na laatste keer dat ik er was, keken de inwoners mij vaak scheef aan, omdat ik als Surinamer in Nederland woon. Dat gevoel had ik trouwens tijdens deze reis niet meer.
En ik kan slechts één keer mijn centen uitgeven aan een vliegticket; ik heb namelijk een leven opgebouwd in een ander tropisch land: Jamaica. Een vroegere verkering nam me eens mee, en ik was meteen verkocht. Ik woon er de hele winter en ben er soms ook ’s zomers. Wat ik grappig vind: alle mensen die ik voor Firma erfgoed overzee heb gesproken, zijn gelinkt aan Jamaica. Ze hebben er gestudeerd, gewoond of zijn er gevormd.”

Dieper graven

Waarom mensen naar het programma moeten kijken? “Alleen al vanwege de mooie beelden! Maar dit is ook het moment om dieper te graven in het koloniale verleden van Nederland. Wie had de macht? Hoe is dat nu? Op welke manier zijn wij en de mensen uit deze landen gelinkt? Nederland staat nog bol van de oude ideeën en aannames uit de tijd van de slavernij. Ik weet dat mijn familie hier het moeilijk heeft, bijvoorbeeld tijdens het uitgaan, en op de arbeidsmarkt. Hopelijk zorgt Firma erfgoed overzee voor meer bewustwording, en begrijpen kijkers het beter als de mensen uit deze landen zeggen dat ze een Nederlander zijn, met net zo veel rechten als zij.”