Finalist Nienke van der Kaap: ‘Ik dacht dat ouderenzorg saai was, maar het tegendeel is gebleken’

Eindeloos bingo spelen of naar buiten staren: dat is misschien je beeld van de verpleeghuiszorg. Maar de realiteit is anders. Kwetsbare ouderen worden steeds later opgenomen in een verpleegtehuis, waardoor er meer en complexer probleemgedrag voorkomt op de afdelingen. Het verzorgend personeel is vaak al overbelast en heeft ondersteuning nodig bij probleemgedrag. 

Dat is waar Nienke van der Kaap en haar collega’s inspringen. Als agogisch hulpverlener en systeemtherapeutisch werker bij zorgorganisatie Aafje werkt Nienke met kwetsbare cliënten en hun familiesystemen. Ze is verantwoordelijk voor het sociotherapeutisch klimaat, oftewel: een veilige, passende omgeving voor de cliënten creëren om probleemgedrag positief te beïnvloeden. Dat is maatwerk: per persoon wordt gekeken naar de problematiek, het cognitieve niveau en de mogelijkheden. Daar wordt vervolgens de behandeling op aangepast. 

• Zorgprofessional van het jaar

  Zorgprofessional van het jaar

Aansluiten bij levensverhaal

“Als iemand bijvoorbeeld apathisch gedrag vertoont en niet uit bed wil komen, onderzoeken we waarom dit zo is en hoe we diegene toch een zinvolle dagbesteding kunnen geven”, legt Nienke uit. “Hiervoor gaan we in gesprek met familie en kijken we wat er mogelijk is aan therapieën. Soms is een cliënt zo agressief dat hij of zij een medewerker letsel toebrengt. Wij kijken dan waar dat vandaan komt: zit er misschien angst onder? Als je iemands levensverhaal kent, kun je de behandeling daarop aanpassen. Uiteindelijk gaat het om de kwaliteit van leven in de laatste fase en hoe we daar zo waardig mogelijk mee omgaan. Hoe heeft iemand zijn leven geleid, en hoe kunnen we hem of haar daarin begeleiden?”

“Als iemand graag om 11:00 uur zijn bed uitkomt, is dat prima. Een cliënt die thuis altijd alleen heeft gezeten, is bij een activiteit met honderd mensen minder goed op zijn plek. En als we weten dat iemand vroeger veel wandelde en nu probleemgedrag vertoont, kunnen we in overleg zijn naasten inzetten om te zorgen dat hij drie keer per week kan wandelen.”

Op de grond slapen

Zo was er een dame op de afdeling die iedere keer op de grond ging liggen als ze moest slapen. “Waarom lag ze niet gewoon in haar bed? Na een gesprek met de familie bleek dat ze vroeger een traditie hadden: als de familie bij elkaar kwam, legden ze matrassen in de huiskamer en sliepen ze allemaal bij elkaar op de grond. Dat gaf veiligheid en geborgenheid, en daar ging de mevrouw naartoe terug. Vanaf toen hebben we haar matras standaard op de grond gelegd. Door dit goed met elkaar te onderzoeken, krijgt gedrag dat vreemd of bijzonder lijkt opeens een heel andere betekenis.”

• Femke Merel van Kooten: "Juist in de zorg zie ik dat je samen verder komt dan alleen"

  Femke Merel van Kooten: "Juist in de zorg zie ik dat je samen verder komt dan alleen"

• Nirosha is doof én werkt in de zorg

  Nirosha is doof én werkt in de zorg

Verbinding tussen betrokkenen

Als agogisch hulpverlener is Nienke de verbinding tussen alle betrokkenen: het behandelend team, de mantelzorgers, naasten en bijvoorbeeld de psycholoog. “We gaan methodisch aan de slag met een groep behandelaren om de problematiek aan te pakken. Wat de psycholoog in zijn of haar plan schrijft, daar help ik het team praktisch mee op weg. De cliënten zijn van een generatie die niet overal over sprak, en ook nu kunnen ze het vaak zelf niet meer vertellen. We werken dus met hypotheses. Als je dan iets te pakken hebt en na een tijdje resultaten ziet – iemand mag bijvoorbeeld van een crisisafdeling terug naar een reguliere afdeling – is dat bijzonder waardevol. Je hebt echt iets aan het lijden gedaan.”

Ook begeleidt Nienke familie, bijvoorbeeld rondom processen van een opname of wanneer er sprake is van probleemgedrag. “Dit kunnen zware periodes voor naasten zijn waarin ze verdriet, frustratie, boosheid en onmacht voelen. In deze periode kunnen ze extra ondersteuning gebruiken.”

Regionaal Expertise Centrum

De afgelopen drie jaar heeft Nienke het zorgprogramma 'Dementie met zeer ernstig probleemgedrag' (D-zep) opgezet bij Aafje. Dit is uitgegroeid tot een officieel regionaal expertisecentrum voor deze doelgroep, met landelijke erkenning. Het programma is bedoeld voor cliënten die langdurig en vaak probleemgedrag vertonen in het verpleeghuis, wat leidt tot veel lijden en waarbij de zorg en behandeling vastlopen.

Nienke heeft dit programma vanuit een agogisch en systemisch perspectief vertaald naar beleid – niet alleen binnen hun eigen verpleeghuis, maar ook bij verwijzende organisaties. “Op deze manier kunnen we meer collega’s, maar bovenal ook andere cliënten helpen bij probleemgedrag met als doel om de kwaliteit van leven te verbeteren.”

Op de kaart

Sowieso doet Nienke hard haar best om haar beroep en hun werkwijze meer op de kaart te zetten. “Ik hoop dat er veel meer sociaal werkers komen werken binnen de verpleeghuiszorg. Vanaf februari kijk ik mee op andere locaties om het vak neer te zetten – en ik hoop ook op congressen en symposia ruimte te krijgen om breder toe te lichten wat we doen. Ik gun dit iedere cliënt, maar ook mijn zorgcollega’s. Hier ligt echt een kans, we doen het samen.”

Complex en dynamisch

Dit werk doet Nienke nu acht jaar. Daarvoor werkte ze onder andere in de psychiatrie, in een kinderopvang, een peuterklas en in een jeugdgevangenis. “Ik had altijd al iets met gedrag. Ik dacht alleen dat ouderenzorg saai was, maar het tegendeel is gebleken. Deze doelgroep bleek veel complexer en dynamischer. Alles wat iemand in zijn leven heeft meegemaakt, komt samen in het ouder worden. Iemand heeft aangeleerd hoe die zich staande moest houden, maar als je de regie kwijtraakt en cognitief achteruitgaat werken die copingsmechanismen niet meer.”

“Ik heb een prachtig beroep, omdat je kunt aansluiten bij hoe iemand altijd heeft geleefd – binnen de randvoorwaarden die een verpleeghuis schetst. Door goed naar de cliënt te kijken en diegene echt te leren kennen, kan ik echt verschil maken. Hierdoor vinden we andere oplossingen om iemand te helpen dan alleen met medicatie.”