Epicurus: de ge­luks­fi­lo­soof die God niet nodig heeft

Voor ‘geluksfilosoof’ Epicurus moeten we terug naar 341 voor Christus. Hij wordt geboren op het eiland Samos in Griekenland. Epicurus ontwikkelt zich tot een inspirerend persoon en verzamelt een groep leerlingen om zich heen. Via Mytilene belanden ze in Athene waar Epicurus zijn school vestigt op een plek die de Tuin wordt genoemd, vernoemd naar de grote tuin waar hij regelmatig met zijn vrienden en leerlingen verbleef.

Geheim van persoonlijk geluk

Epicurus is ervan overtuigd dat persoonlijk geluk het hoogste goed is in een mensenleven. Wat is het geheim van dit geluk? Om deze vraag te beantwoorden gaat Epicurus onder andere te rade bij Aristippus (435-355 v.Chr.). Aristippus zag een verband tussen geluk en het uitbannen van pijn.

Epicurus doet ook zijn licht op bij Democritus (460-356 v.Chr.) die een atomenleer had ontwikkeld. Democritus filosofeerde dat atomen vrij konden bewegen. De waarneembare wereld is het gevolg van ontmoetingen van deze atomen die ontsnappen aan de vaste baantjes die ze afleggen. Hieruit concludeert Epicurus dat mensen een vrije wil hebben.

Pijn uitbannen

Toch maakt Epicurus vooral furore als praktische geluksfilosoof. Hij gelooft dat je volmaakt gelukkig kunt zijn als je fysieke en geestelijke pijn uitbant. Angst is de grootste vijand. Angst voor een God of goden die straffen vond hij onzinnig. Hij redeneert: na dit leven is  er verder niets, dus ook daar hoef je niet bang voor te zijn. Op zich gelooft Epicurus wel dat er goden bestaan, maar die hebben het te druk met zichzelf en houden zich niet met mensen of geluk bezig.

Zijn pleidooi voor geluk was niet onbegrensd. Geluk is  weliswaar het hoogste doel, maar let op, want van te veel eten word je ziek, seks zorgt voor kinderen en dat is ook weer een zorg. Té veel plezier en genot kan verslaving tot gevolg hebben.

Geluk ging voor Epicurus gepaard met gemoedsrust. Of hij zelf die staat van gelukzaligheid bereikte?  Aan het einde van zijn leven schrijft Epicurus in zijn afscheidsbrief: “Nog eenmaal de hooggeprezen levensdag genietend en tegelijk beëindigend, richt ik mij tot jullie met het volgende: de druk op m’n blaas en de darmkrampen hebben de hoogste graad van pijnlijkheid bereikt. Ondanks dat bewaart mijn ziel de vreugde aan de herinnering van de filosofische gesprekken”.  In 270 voor Christus sterft Epicurus.

Epicurus werd zelf ook herinnerd.  De leer van Epicurus kreeg veel aanhangers in de Antieke wereld. De volgelingen in Rome bleven zelfs zijn verjaardag vieren.

Epicurus in het kort

Geboren: 341 voor Christus op Samos, Griekenland
Gestorven: 270 voor Christus te Athene
Familie: Epicurus is nooit getrouwd en heeft voor zover bekend geen nageslacht.
Bekendste boek: Epicurus heeft veel geschreven, maar het merendeel van zijn werk is verloren gegaan. De brief aan Menoikeus met een uiteenzetting van zijn ethiek over het geluk is zijn bekendste geschrift.
Opmerkelijk: Ook nu nog zijn er bewonderaars van Epicurus die jaarlijks zijn verjaardag vieren. Er is zelfs een groep epicuristen die maandelijks een dag aan hem en zijn filosofie over geluk opdragen.

Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)

‘Zolang wij er zijn, is de dood er niet. Wanneer de dood is gekomen, zijn wij niet meer.’
‘Alle verlangens die niet tot pijn leiden indien ze onvervuld blijven, zijn niet-noodzakelijk.’
‘De wortel van al het goede is genot.’
‘Dwang is een kwaad, maar er bestaat geen enkele dwang om onder dwang te leven.’
‘Doe niets in je leven waarvan je bang zou zijn dat je naaste het ontdekt.’

Epicurus & Marx

Karl Marx schreef in zijn dissertatie Differenz der demokritischen und epikureischen Naturphilosophie als eerste het onderscheid tussen het atomisme van Democritus en Epicurus beschreven. Hij zag zichzelf als pionier op dit gebied