Film L’apparition: de kritische vragensteller en het gelovige kind hebben elkaar nodig

Op dit moment draait de bijzondere Franse film L’apparition in de bioscopen en filmhuizen. Een must see met een mooie boodschap, zegt Jaap-Harm. En waaruit blijkt dat het gelovige kind en de kritische vragensteller elkaar wel degelijk kunnen omarmen… 

Kunnen bewijzen je innerlijke overtuigingen veranderen? Als ik altijd geloofde dat een oude schoolvriend op 4 augustus jarig was en Facebook herinnert me al op 3 augustus vriendelijk aan zijn verjaardag, dan is dat niet zo moeilijk. Blijkbaar had ik het bij het verkeerde eind en even bijstellen ligt dan voor de hand. Maar wat als het om overtuigingen gaat die veel fundamentelere zaken betreffen?

Zo’n vijftien jaar geleden las ik de relithriller Het Rama-document, waarin Bijbelwetenschapper Jonathan Weber het lichaam van Jezus terugvindt. Wel geleefd, wel gestorven, maar nooit opgestaan. Nogal explosief materiaal voor al die miljoenen gelovigen wereldwijd die hun vertrouwen hebben gesteld op een levende Heer. Als ik een christelijk forum bezoek waar deze hypothese aan de bezoekers wordt voorgelegd, blijkt dat velen van hen hun overtuiging niet zomaar aan de kant schuiven, hoe sterk de bewijzen misschien ook zijn. Ergens wel logisch ook, want zo’n overtuiging is niet voor niks wat het is: een overtuiging. Kun je die überhaupt wel aanpassen?

Een meisje en een Maria-verschijning

Over die diepgewortelde overtuigingen en de bewijzen die ze kunnen ondersteunen of ontkrachten gaat de Franse film L’apparition. Voortvloeiend uit een zoektocht van de regisseur Xavier Giannoli zelf naar de rol van religie en geloof in zijn eigen leven, neemt de film de tijd om vragen op dat gebied te onderzoeken. De geschetste context is door zijn onbekendheid fascinerend en het uitgangspunt door zijn eenvoud doeltreffend. De 18-jarige Anna beweert een verschijning van Maria, de moeder Gods, te hebben meegemaakt en een boodschap van hogerhand te hebben ontvangen. Een priester begeleidt haar in het hele proces als de religieuze aandacht voor het fenomeen toeneemt. De onvermijdelijke stroom pelgrims groeit, evenals de hoeveelheid prullaria die te koop is met daarop de afbeelding van een devoot biddende Anna.
Ook in het Vaticaan dringt door wat er gaande is in het Franse dorpje. Anders dan je misschien zou denken wordt er met de nodige scepsis gereageerd op het verhaal. De Rooms-Katholieke benadert zulke gevallen met de nogal wat omzichtigheid. Ze claimen liever te weinig dan te veel als het aankomt op bovennatuurlijk ingrijpen van God. Een heerlijk nuchtere insteek, zeker voor wie bekend is met het soms gezwollen taalgebruik in de evangelische wereld bij elk vermeend wonder. De nuchterheid gaat zelfs zo ver dat de Congregatie voor de Geloofsleer – de instantie die in naam van de Paus waakt over de zuiverheid van de leer – de journalist Jacques Mayano inschakelt om het onderzoek te leiden. Hij is nota bene agnost.

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen

Geen genoegen met een eenvoudig verhaal

Het samenkomen van de werelden van Jacques en Anna is een prachtige clash of cultures. Hij is een man van middelbare leeftijd en jarenlang actief geweest in oorlogsgebieden. Van zijn laatste reis is hij gedesillusioneerd en met heftige oorpijn teruggekeerd. Christophe, de vaste fotograaf met wie hij mee werkte, is omgekomen en Jacques worstelt met het gemis. Hij sluit zich letterlijk af van de buitenwereld door alle ramen van zijn huis af te plakken met karton. Hoe anders is de achtergrond van Anna. Kind van onbekende ouders. Opgegroeid in pleeggezin en jeugdzorginstelling. Plotseling gegrepen door de verschijning van Maria waar ze in eerste instantie helemaal niet over durft te praten. Bang voor de gevolgen. Toch wil ze de wereld de boodschap van liefde die ze ontvangen heeft niet onthouden. Ze laat zich gewillig ondervragen door de zoekende journalist die geflankeerd wordt door een priester, een theoloog en een psychiater.

Wat het verhaal voortstuwt, is dat Jacques geen genoegen neemt met een eenvoudig gelovig verhaal. Hij zoekt verbeten voort naar bewijzen. Als kijker zoek je net zo hard met hem mee. Enerzijds lijkt Anna zo gelovig als ze beweert te zijn. Ze leeft en werkt in het klooster en haar toewijding wordt steeds radicaler. Anderzijds piept ze er regelmatig tussenuit en ontmoet dan een jongen die haar brieven overhandigt. Anna leest ze gretig, waarna de jongen het nieuwste exemplaar teruglegt in een locker waar de voorraad brieven steeds groeit en groeit.

Geloof laat zich niet voeden met bewijzen

Wat opvalt is het mededogen waarmee L’apparition de verschillende hoofdpersonen portretteert. Ze worden getoond zoals ze zijn, zonder dat een impliciet oordeel wordt geveld over de keuzes die ze maken. Het tempo ligt vrij laag en dat biedt de mogelijkheid om zelf mee te zoeken. Met wie identificeer ik me? Ben ik de kritische journalist die slechts met bewijzen genoegen neemt? Het jonge, naïeve meisje dat zich vastbijt in haar toewijding? De beschermende priester die het gif van de kritiek op een afstand wil houden?
Het respect dat doorklinkt in de film maakt het zelfs mogelijk je met meerdere van hen te vereenzelvigen. Soms vechten de kritische vragensteller en het kind dat eenvoudigweg gelooft in mij om voorrang. In L’apparition trekken die twee zelfs naar elkaar toe, hebben elkaar nodig. Als Anna Jacques op zeker moment omhelst, wordt hij daar iets zachter van, opener voor het mysterie. Maar zij voelt tegelijkertijd aan dat hij antwoord nodig heeft op zijn vragen en ze wil doen wat in haar vermogen ligt om die antwoorden te bieden.

Die omhelzing, die is het nastreven waard. Daar ontdek je dat geloof zich niet laat voeden met bewijzen en dat tegelijkertijd een gebrek aan bewijs de overtuiging niet laat sterven. Dat wil niet zeggen dat de bewijzen waardeloos zijn. De honger naar waarheid laat zich nooit helemaal stillen, maar het zou waanzin zijn om dan maar helemaal te stoppen met eten. Hoewel Jacques meer oog krijgt voor het mysterie, zoekt hij tot het einde van de film ook door naar bewijzen. Wat is nu precies het hele verhaal dat – daarvan is hij overtuigd – Anna hem niet vertelt?
Dat lijntje leidt, beginnend bij de stapel brieven, via een vluchtelingenkamp naar een ongedacht verhaal over zelfopoffering. L’apparition biedt niet de bewijzen waardoor een verstokte agnost zal gaan geloven – dat is ook niet de intentie van de film – maar het laat wel op een prachtige manier zien, en ik formuleer in navolging van de film bewust voorzichtig, hoe voor wie daar open voor staat het geloof een prachtig en rijk leven zou kunnen bieden. Of dat nu is met het hoofd in de wolken, tussen de muren van een klooster, of met de poten in de modder, in de weidsheid van een vluchtelingenkamp in de woestijn.

L’Apparition | Regie: Xavier Giannoli | Met: Vincent Lindon, Galatéa Bellugi, Patrick d’Assumçao, e.a. |

De film draait op dit moment in de bioscoop.