‘God laat zich kennen in de marge’

Mariecke is sinds 1 september 2020 benoemd als bijzonder hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, een leerstoel die mogelijk wordt gemaakt door het Catharina Halkes Fonds. Als kind zag ze al verschil: de bovenbouwmeester kwam in de klas om een paar sterke jongens vragen om de tv te dragen, terwijl de meisjes fysiek boven de jongens uitstaken. In de Nederlands Gereformeerde Kerk waarin ze opgroeide, mochten vrouwen wel diaken worden, maar geen ouderling of predikant.

Ook tijdens haar studie theologie en vergelijkende vrouwenstudies merkte ze dat de vrouwenstem gemist wordt in een door mannen gedomineerd gebied. “Je wordt je langzaam bewust van een rollenpatroon dat vaak in het voordeel is van jongens en mannen. Verhalen in de Bijbel gaan meestal over mannen. Toen een vriendin het verhaal over Ezra hoorde, was ze blij. Ze dacht dat ze eindelijk iets zou horen over een vrouwelijke profeet.”

Niet massief

“Pas gaf ik college over Rispa uit 2 Samuel 21. De Gideonieten zijn onrechtvaardig behandeld door Saul. Daarom worden zeven nakomelingen van Saul ter dood veroordeeld en opgehangen. Twee van hen zijn de zonen van Rispa, een bijvrouw van Saul. Zij blijft maandenlang waken bij de lichamen om aasgieren weg te jagen. Hierdoor komt David tot inkeer en hij laat de mannen respectvol begraven. Dat ene vers zegt heel veel over hoe je omgaat met dood en onrecht. Rispa gebruikt rouw als protest. Hoewel ze als vrouw weinig macht had en de terechtstelling niet heeft kunnen stoppen, heeft ze het onrecht wel aangekaart en de situatie veranderd.”

Mijn moeder zei dat ik meer eelt op mijn ziel nodig had als ik weer eens thuis kwam met een stapel boeken over straatkinderen en armoede

Een ander voorbeeld zijn de vijf dochters van Zelafead uit Numeri 27. Toen hun vader stierf, ging het land naar hun ooms. De vrouwen protesteren bij Mozes en die gaat met God in conclaaf. Daarop wordt de wet veranderd. Dochters mogen ook erven. “Wauw, God laat zich bevragen op Zijn wet en deze wordt aangepast als die onrechtvaardig is voor vrouwen. Dat leert mij dat de wet en de Bijbel niet massief zijn. Welke regels hebben we? Zijn die massief of onderhandelbaar? Die vraag kunnen we ook nu stellen.”

Eelt op mijn ziel

Feministische theologie is voor vrouwen én mannen. “Het gaat niet alleen over vrouwen, maar ook over etnische minderheden, migranten, armoede, omgaan met onrecht. En over de antwoorden die de Bijbel daarover suggereert.”

Onrecht raakte Mariecke al als kind. “Mijn moeder zei soms dat ik meer eelt op mijn ziel nodig had als ik weer eens thuis kwam uit de bieb met een stapel boeken over straatkinderen en armoede. Ik zocht de ellende iets te veel op, denk ik. Nog steeds maak ik me druk over maatschappelijk onrecht.”

Dat ik naar de universiteit kon, komt omdat vrouwen de barricades op zijn gegaan

Feminisme en christendom lijken niet zo bij elkaar te passen. “Feminist is een beladen woord geworden. Het heeft een stigma van protest. Dat vind ik overigens wel mooi. Dat ik naar de universiteit kon, komt omdat vrouwen voor mij de barricades op zijn gegaan.

Een andere reden dat feminisme en het christendom elkaar moeilijk lijken te vinden is omdat de feministische beweging zich met haar pro-abortusstandpunt heeft geprofileerd en de kerk met haar anti-abortusstandpunt. Toch hoeven feminisme en christendom elkaar niet tegen te spreken. Je kunt op een vruchtbare manier in gesprek gaan, door Bijbelse verhalen te bestuderen en daarin antwoorden te zoeken voor issues van nu.”

Verloren munten

De feministische theologie laat Mariecke anders naar God kijken. “Ik krijg een ander perspectief. God houdt van vrouwen.” Is haar relatie met God veranderd door haar verdieping in feministische theologie? “Die is zowel makkelijker als moeilijker geworden. Ik vind het moeilijk omdat de Bijbel alleen door mannen is opgesteld, die het vrouwelijk perspectief bijna hebben weggeschreven. En ook loop ik aan tegen aanspreektitels als Vader, Zoon. Die termen kunnen afstand scheppen. Maar de relatie is makkelijk als ik op zoek ga naar verhalen als die van Rispa. Feministisch theologe Susan Marie Praeder noemt deze verhalen ‘verloren munten’, naar de bekende parabel uit Lukas 15. Ik word niet teleurgesteld. Ik zie mooie dingen en heb heel veel zin om die te ontsluiten voor de kerk, omdat ik ook denk dat God zich laat kennen in verhalen in de marge. Die geven mij gemakkelijker toegang tot God dan de grote allesomvattende verhalen en leerstellingen.

Wie is Mariecke van den Berg (37)

“Het geeft mij veel voldoening om verandering te zien 'gebeuren'. Bijvoorbeeld wanneer het kerkelijk beleid rond de positie van vrouwen of LHBT’s wordt gewijzigd zodat er meer ruimte komt, of wanneer iemand vertelt dat hij of zij anders (milder) over deze thema’s is gaan denken. Of voor mezelf, als ik merk dat er rek zit in mijn opvattingen en dat het me lukt om ze te wijzigen wanneer anderen mij daarop bevragen. Dat mensen in die zin in staat zijn tot ‘bekering’, tot het zien van nieuwe openingen en perspectieven en zich daarop te richten, als individu of als gemeenschap.

Ik maak me, net als vroeger, nog steeds druk om maatschappelijk onrecht, bijvoorbeeld richting vluchtelingen. Maar ik merk ook dat het in je dagelijks leven vooral gaat malen wanneer mensen om me heen het moeilijk hebben omdat ze te maken krijgen met verlies van een geliefde of een baan. Door de corona-uitbraak komt daar nog bij dat ik vrienden niet kan aanraken, geen knuffel kan geven als ze verdriet hebben en dat vind ik echt heel moeilijk.

Ik woon samen met mijn vriendin en hou veel van muziek maken en muziek luisteren. Ik speel gitaar en percussie in een gelegenheidsband, Home, en maak muziek in het combo van de kerk. Soms schrijf ik zelf een liedje.” 

Lees ook: Na faalangst en depressie werd Carmen dominee.