Esthers man werd vals beschuldigd en ter dood veroordeeld

Al 29 jaar strijdt de Nigeriaanse Esther Kiobel voor gerechtigheid voor haar man, dr. Barinem Kiobel en de andere acht van de Ogoni 9. Negen mannen die werden opgehangen vanwege kritiek op de olievervuiling in de Nigerdelta. Esther wil dat Shell toegeeft dat ze medeverantwoordelijk is voor de moord op haar echtgenoot.

Bijna twee jaar geleden verloor ze haar civiele zaak tegen de oliegigant, die ze samen met drie andere weduwen in Nederland had aangespannen. De rechtbank in Den Haag vond dat er onvoldoende bewijs was voor een mogelijk aandeel van Shell. De vrouwen staken hun juridische strijd, maar Esther blijft vechten. “Ik was kapot van het vonnis, het voelde alsof mijn man voor een tweede keer werd vermoord. Maar ik ga door, ik blijf roepen, tot er recht wordt gesproken.”

• Bekijk hier de EO-docu: Esther & de wet, de zaak tegen Shell

Een heel gelukkig huwelijk

Esther Kiobel werd als Esther Ita in 1964 geboren in Port Harcourt in de Nigerdelta. Met een accountant als vader, een beroep dat in die tijd aanzien had in West-Afrika, had ze een fijne, vrij gemakkelijke jeugd. “Met liefdevolle, verantwoordelijke ouders die ons goede normen en waarden bijbrachten.” Esther en Barinem ontmoetten elkaar in hun twintiger jaren, via familie. “We werden goede vrienden en die vriendschap groeide uit tot een heel gelukkig huwelijk.”

Ze wordt wat weemoedig van de herinneringen aan vroeger. “Hij was een liefdevolle vader en een echte ‘gentleman’. Volwassen en verfijnd. Hij wist wat hij wilde en nodig had van zijn vrouw en had nooit twijfels over ons.” Esther Kiobel vindt het dubbel om terug te denken aan die eerste jaren van hun leven samen. “Het zijn fijne herinneringen, maar ze wakkeren ook het verlangen aan om terug te gaan naar die tijd en dat kan niet.” Ze is trots op hem. “Hij was één van de meest geleerde mannen van Nigeria. Na zijn studie aan een Engelse Universiteit, werd hij hoogleraar in Nigeria. Daarna kreeg hij een baan als commissaris voor Handel, Industrie en Toerisme en werkte hij voor de regering.”

Shell en MOSOP

Shell is sinds 1950 actief in Nigeria. De mensen van het Ogoni-volk hadden toen nog geen idee wat het effect van de oliewinning zou zijn op hun leefomgeving, het milieu. Dat werd veel later pas duidelijk. De Ogoni leven van de visserij en landbouw. Toen ze de olie op het water zagen drijven en er overal gasfakkels brandden, begon de roep om hulp. De Nigeriaan Ken Saro-Wiwa was één van de oprichters van de Movement for the Survival of the Ogoni People (MOSOP). Die beweging probeerde door middel van vreedzame protesten meer autonomie voor het Ogoni-volk te krijgen. Ook wilden ze dat een redelijk deel van Shells inkomsten werd gebruikt voor milieucompensatie en compensatie voor verlies van inkomsten. “Omdat mijn man een overheidsfunctionaris was, dacht Shell dat ze hem konden gebruiken om de MOSOP tot zwijgen te brengen. Maar mijn man was juist voorstander van MOSOP en zou hen nooit verraden.”

De kritiek op Shell in de Nigerdelta groeide en de inkomsten voor de multinational liepen terug. Via de regering probeerde Shell de MOSOP een halt toe te roepen. De regering richtte een speciale legereenheid op, onder leiding van Paul Okuntimo, met als enige doel de MOSOP te stoppen. De Ogoni-gemeenschappen werden door die legereenheid stelselmatig aangevallen. Er werden mensen gearresteerd, gemarteld en vermoord. Vrouwen en meisjes werden verkracht.

In het voorjaar van 1994 had Brian Anderson, destijds directeur van Shell Nigeria, een afspraak met president Sani Abacha. In zijn aantekeningen van het gesprek staat dat Shell zou blijven investeren in Nigeria ‘mits we het gevoel hebben dat er politieke stabiliteit heerst en dat de economische voorwaarden voor zaken doen voldoende aantrekkelijk zijn.’ Een maand na dat gesprek werden Ken Saro-Wiwa en veertien anderen, onder wie Barinem Kiobel gearresteerd en beschuldigd van de moord op vier Ogoni-leiders die altijd kritisch zijn geweest op de MOSOP. “Omdat mijn man weigerde zich te laten betalen voor het verraden van zijn volk, werd hij gearresteerd door de regering voor wie hij werkte. Een regering die werd beïnvloed door Shell. Een regering die vier Ogoni-leiders heeft vermoord, zodat ze een excuus hadden om mijn man en dertien anderen te arresteren.” Een half jaar hebben ze gevangen gezeten. Ze kregen een schijnproces. Van de veertien werden er negen ter dood veroordeeld, onder wie Barinem. “Hij stierf op 10 november 1995. Ik was 31 en had vier jonge kinderen.”

Opnieuw beginnen

Voor Esther voelde het alsof haar leven over was. “Mijn man was het hoofd van onze familie, hij was de leider. Ineens stond ik er alleen voor, moest ik ons gezin onderhouden. Ik wist niet hoe ik opnieuw moest beginnen.” Omdat ze in Nigeria gezien werd als de vrouw van een moordenaar, kon ze geen werk krijgen en werd ze buitengesloten. Ook voelde ze zich niet veilig. Ze besloot te vluchten. Na twee jaar in een vluchtelingenkamp kon ze met hulp van Amnesty International asiel krijgen in Amerika. Ze is trots, nog steeds, op de houding van haar man destijds. “Hij toonde zich een echte patriot, een fatsoenlijk man en een eerlijke openbare ambtsdrager. Dat waren – en zijn – zeldzame kwaliteiten in Nigeria.” Elke dag is ze nog verdrietig om wat er is gebeurd. “Maar ik ben sterker dan ooit, moediger ook. Ik ken mijn rechten en blijf vechten voor vrijspraak voor mijn man.”

Haar gevecht begon al snel na haar vlucht naar Amerika. “Eigenlijk vanaf de dag dat ik ontdekte dat Shell mijn man had vermoord.” Ze begon bij het Amerikaans Hooggerechtshof, maar daar werd de zaak in 2012 niet ontvankelijk verklaard. In 2017 begon de zaak tegen Shell in Nederland, waar het hoofdkantoor is gevestigd. In maart 2022 was de uitspraak. “We hebben geen gerechtigheid gekregen.”

Maar, zoals Esther eerder al zei, haar strijd gaat door. “Shell is mijn man een vrijspraak en excuses verschuldigd. Ze hebben hem vermoord, omdat hij weigerde hun genocide op het Ogoni-volk te steunen. Dat is niet teveel gevraagd, want het is de waarheid.”

De afgelopen twee jaar stonden voor Esther in het teken van haar boek, het opschrijven van haar levensverhaal en dat van Barinem. Ze wil de hele wereld laten weten wat hem overkomen is. “Ik wijd mijn leven aan de vrijspraak van mijn man. Ik wil genoegdoening.”

Esther schreef ook een boek over haar situatie: ‘Hon. Dr. Barinem Nubari Kiobel: The untold story’