Essay: Hoe bidden jou verandert

Het grootste misverstand over schrijvers is dat wij iets bedenken. Of preciezer gezegd: dat wij eerst iets bedenken en dat vervolgens opschrijven. Wij zouden een gedachte hebben, die we in woorden verpakken en dan ‘zenden’ naar de ontvangers, die het uitpakken en dan hopelijk het begrijpen en misschien wel iets mee doen. Mijn beroep is al ruim twintig jaar fulltime schrijver en dit is niet met mijn ervaring. Ik ‘heb’ niet een gedachte die ik vervolgens ‘verpak’. Veel meer ontstaat de gedachte terwijl ik aan het schrijven ben. Het papier praat als het ware terug. Juist als ik iets probeer te verwoorden, ontstaan er nieuwe ideeën. Ik weet nu dan ook oprecht nog niet welke kant dit essay opgaat. Ik laat me verrassen door wat het papier terug begint te zeggen.

Gebedsverhoring

Toen de redactie mij vroeg over bidden te schrijven, dacht ik hieraan. Als we bidden, lijden we onder een vergelijkbaar misverstand. Je ‘zendt’ een boodschap naar boven, lijkt het, in de hoop dat God daar dan iets mee doet. Maar mijn eigen ervaring met bidden is dat ik daar niet zo veel van merk. Of in elk geval dat ik heel lastig kan uitmaken wat nu precies ‘gebedsverhoring’ is. God kan nu eenmaal op creatieve en verborgen manieren in levens werken, zodat de link met mijn gebed nauwelijks is te herleiden. Maar wat ik wel direct kan merken, is dat ikzelf verander van het bidden – tijdens het bidden al. Terwijl ik gedachten richting God formuleer, hardop of in mezelf, ontstaan er namelijk direct nieuwe gedachten die ik niet had voorbereid.

Het misverstand is dus dat communicatie twee ‘zenders’ kent: bij bidden een mens en God, die boodschappen heen en weer sturen. En zo zal het deels vast gaan. Maar bidden is ook een proces in jezelf. Bidden is, net als alle communicatie, niet op ‘send’ drukken en voorgeprogrammeerde woorden sturen die je allang wist. Er gebeurt iets met je terwijl je de woorden uitspreekt. Ik kan hopen dat God verandert door mijn bidden, maar zeker is dat ik er zelf door verander.

Productieketen zonder God

Laat ik dat concreter maken. Onze zoon kookt elk weekend een keer voor ons. Eenvoudige gerechten die een kind van 9 aankan. En voordat we het opeten, pakken we elkaars handen vast en spreken we een voor een onze dank uit. De laatste tijd zegt onze zoon dan, als hij zelf gekookt heeft: ‘Bedankt voor het eten dat ik zelf gemaakt heb.’ En daar grinnikt hij vrolijk bij. Hij bedoelt dat niet cynisch, maar voelt ergens al wel een paradox. En ik denk dat we als gelovigen die allemaal wel herkennen. We bedanken aan tafel God voor van alles wat al dagen in onze koelkast lag, waarvoor we zelf betaald hebben, wat we zojuist met onze eigen handen bereid hebben. We zouden de hele productieketen kunnen uittekenen en daar zou het woord ‘God’ dan niet in voorkomen. En toch bedanken God voor dat eten.

Waarom? Wat doen we dan? Met zo’n dankwoord verklaren we indirect dat God er wel degelijk mee te maken had. Op een mysterieuze manier wellicht, maar toch. En is het wel zo lastig aan te wijzen? Die productieketen van ons voedsel bevat enorme gaten, die we meestal niet zien, maar die er wel zijn. Wat is die mysterieuze kracht die van een zaadje een plant maakt? Wat is het geheim dat die boer drijft, wakker houdt, passie geeft, doet volhouden? Waar komen al die ideeën van al die tussenhandelaars vandaan, hun planningen, hun drive, hun liefde? Wat bepaalt het weer en het klimaat? Wat houdt überhaupt de atomen bij elkaar?

Een poreuze wereld

Als we inzoomen op die productieketen, blijkt dat daarin vrijwel niets van menselijke makelij is. Niet controleerbaar. We weten er echt wel wat van, maar het is omgeven en doordesemd van mysterie. Zomaar verwijzen naar ‘natuurwetten’ is niet genoeg. Die natuurwetten beschrijven veel, maar ze begrijpen niet. Ze gaan over het hoe, niet over het diepere waarom. Het is niet dat God door een paar laatste, krimpende hoepels mag duiken, voordat het doek voor Hem valt. Het theater is van Hem, of eerder nog: Hij ís zelf het theater. En wij mogen daarin ons amateurtoneel opvoeren.

Als ik bid, kan ik God voor van alles bedanken en Hem van alles vragen. Maar het belangrijkste gebeurt misschien wel tussen al die dankuwellen en verzoeken door. Ik druk uit dat ik mijn leven niet volledig ken en controleer. Ik verklaar, zonder

woorden, puur door de handeling van het bidden zelf al, dat er heel veel is wat ik niet weet en bepaal. Dat de werkelijkheid me kan verrassen. Dat de werkelijkheid, als het ware, poreus is. Niet dichtgetimmerd, muurvast, maar open voor nieuwe ingevingen van buiten mijzelf. Ingevingen die ik niet kan voorspellen of organiseren.

Eén miljoen per seconde

Het is daarom, denk ik, dat veel mensen zich rustiger voelen als ze bidden. Je focust je even niet meer op wat jij allemaal moet doen, maar op wat er verder ook nog allemaal kan gebeuren. Je schuift eigenlijk de verantwoordelijkheid van je af. Of beter gezegd, je geeft de verantwoordelijkheid terug die je onterecht op je had genomen, als een overspannen micromanager die alles maar wilde controleren. Bidden is, in zekere zin, de beroemde ‘cirkel van invloed’ tekenen. We kunnen ons de hele dag druk maken om de wereld, maar als we bidden, trekken we een duidelijke lijn tussen wat aan ons en wat niet aan ons is. Bidden is daarmee weer een gezonde, realistische plek innemen die je als mens hebt. Je maakt jezelf even wat minder overdreven groot. En dat geeft rust. Er is veel, veel meer waar we niet over gaan dan waar we wel over gaan – dat zeg je als je bidt. Er is veel, veel meer dat we krijgen dan wat we geven.

We trekken die verhouding tussen krijgen en geven meestal enorm scheef. Dan voelt het alsof het ongeveer fifty-fifty is. Wij doen evenveel als dat er voor ons gedaan wordt. Of zelfs meer. Maar er is weleens uitgerekend wat we alleen al van de natuur krijgen, zoals het zuiveren van water en lucht, de energie die we krijgen, het plezier, het uitzicht. Als we dat allemaal zelf zouden moeten produceren, zou je één miljoen euro moeten betalen – per uur. En dan reken ik de tijd die je krijgt nog niet eens mee, je leven, Gods liefde, de mensen om je heen, je cultuur, deze aardbol, de sterren enzovoort. Dat is onmogelijk zelf te produceren natuurlijk, maar stél, dan kost dat minstens een miljoen euro per seconde. De fractie die ik zelf bijdraag – is daar eigenlijk nog wel een woord voor?

Cursus realisme

Bidden is de dingen weer in proportie zien. Een cursus in realisme. Ook als ik een maaltijd persoonlijk aanschaf en bereid, ben ik maar voor een flinter verantwoordelijk voor die maaltijd. Zelfs de woorden die ik bid, of die ik nu typ – hoeveel heb ik daar echt zelf van bedacht? Hoeveel daarvan waren gegeven?