Eeu­wig­heids­zon­dag: De dood heeft niet het laatste woord

Wat herdenken we op Eeuwigheidszondag?

Op deze protestantse tegenhanger van het rooms-katholieke Allerzielen herdenken we de overledenen van het afgelopen jaar. In veel kerken worden daarbij de namen van overledenen voorgelezen of op een andere manier onder de aandacht gebracht. Op Eeuwigheidszondag staat de kerk niet alleen stil bij de eindigheid van het leven. Ze kijkt ook vooruit, naar God die belooft dat de dood niet het einde is.

Waar is dit gebruik ontstaan?

De Pruisische koning Frederik Willem III vond in 1860 dat er een ‘christelijk feest ter herinnering aan de overledenen’ moest komen. De aanleiding was de oorlog tegen Napoleon, waarin veel mensen omkwamen. Het kerkelijk jaar kende toen nog geen dag om de doden te herdenken. Het werd Totensonntag, oftewel dodenzondag, de zondag voor advent.

Welke namen zijn er?

De meest gangbare naam is tegenwoordig ‘Eeuwigheidszondag’. Deze benaming onderstreept dat het niet alleen een dag is om stil te staan bij het levenseinde, maar ook vooruit te kijken naar de eeuwigheid. Verder heb je ook nog: gedachteniszondag, zondag van de voleinding, dodenzondag en oudejaarsdag van de kerk.

Op welke dag herdenken we de doden?

Het herdenken van overledenen gebeurt op verschillende momenten. Steeds meer kerken doen dat op Eeuwigheidszondag, de laatste zondag van het kerkelijk jaar én de zondag voor advent. Dit jaar valt deze dag op 24 november. Sommige gemeenten herdenken de overledenen tijdens Allerzielen, op 2 november. Andere gemeenten doen dat op oudejaarsavond.

Eeuwigheidszondag versus Allerzielen

Het rooms-katholieke Allerzielen valt ieder jaar op de dag na Allerheiligen, dus op 2 november. Daarbij staat de mis in het teken van de overledenen. En het grootste verschil met Eeuwigheidszondag: op Allerzielen wordt er gebeden voor de zielen die nog in het vagevuur zijn.

Herdenken doe je zo

Als kerk kun je het voorbeeld van veel andere kerken volgen door de namen van overleden gemeenteleden te noemen. In sommige kerken steekt de voorganger of een nabestaande daarbij nog een kaars aan voor iedere overledene. Maar er zijn ook andere manieren om te herdenken.

Gedachtenis- of troostwandeling

Denk bijvoorbeeld aan een gedachteniswandeling. Daarbij begin je, samen met andere kerkleden, bij de kerk. In de kerk wordt bijvoorbeeld een gedicht voorgedragen, vervolgens krijgt iedereen een kaarsje en wandel je met elkaar naar de begraafplaats. Daarna is er de mogelijkheid tot napraten. Ook mooi, en vergelijkbaar, is de troostwandeling die Baarnse kerken in coronatijd organiseerden. De wandeling door het bos leidde de deelnemers langs liedteksten en gedichten die andere kerkgangers tot troost waren.

Samen zingen

Een andere manier om te herdenken is zingen. Daarbij is het mooi als er ruimte is voor het verdriet, maar ook het hoopvolle van Eeuwigheidszondag wordt benadrukt. Denk aan de volgende liederen:

• ‘Ik zal er zijn’ – Sela
• ‘Wat de toekomst brengen moge’ – Jacqueline van der Waals
• ‘Heer, herinner U de namen’ – Mattheus Verdaasdonk
• ‘De mensen die we missen’ – Sela
• ‘Tot aan die dag’ – Opwekking 665
• ‘Hoop in leven en in dood’ – Opwekking 857

Lichtjesregen

Maar ook niet-kerkgangers hebben vaak behoefte aan een speciaal moment om hun verlies te gedenken. Om deze mensen erbij te betrekken, kun je als kerk een lichtjesregen organiseren, zoals de Apeldoornse Wilhelminakerk deed. Het idee is: een laagdrempelige viering van maximaal drie kwartier. Tijdens de viering is er ruimte voor samenzang en gebed, maar ook voor een gedicht en voor muziek die een brede doelgroep aanspreekt, zoals ‘Dat ik je mis’ van Maaike Ouboter. Vervolgens vertrekt iedereen naar buiten om met z’n allen een lichtje aan te steken als symbool voor de mensen die worden gemist.