‘Een verdeeld christendom maakt God ongeloofwaardig’

Het christendom is berucht vanwege de honderden verschillende kerken en sekten waaruit het bestaat. Een buitenstaander kan misschien nog net het verschil tussen rooms-katholiek en protestants begrijpen, maar verder is het niet uit te leggen. Niet alleen is die verdeeldheid verdrietig en weinig inspirerend, het legt ook een ander probleem op tafel. Want al die stromingen beweren net even andere dingen over God. Volgens de katholiek heeft God de paus aangesteld als vervanger van Christus op aarde. De protestant moet daar niets van hebben en zegt: God gaf ons alleen de Bijbel. Maar dan begint het. De één zegt: kinderen moet je dopen, de ander zegt van niet. De één zegt: Jezus’ opstanding is echt gebeurd, de ander leest het geestelijk. Wie heeft er gelijk? Of moet de conclusie zijn: ze hebben het allemaal mis? Want als er een God is en die God heeft gesproken, zouden we het daar dan niet over eens zijn?

Traumatische scheuringen

Wie voelt niet de kracht van dit bezwaar tegen geloof in God? Het is om moedeloos van te worden, zoveel verschillende kerken, sektes en groeperingen die er zijn. Alleen al in Nederland is het niet te volgen hoe veel kerken en meningsverschillen er zijn. In de VS kennen ze dit grapje: ‘Twee Nederlanders is een kerk, drie is een scheuring.’ Voor je gevoel gaat het meningsverschil vaak nergens over, maar toch is het genoeg voor traumatische scheuringen en een hopeloos verdeeld christendom.

Van probleem tot verrijking

De al eerdergenoemde Abraham Kuyper piekerde ook over de vraag of die scheuringen het geloof niet ongeloofwaardig maakten. Hij had zelf een kerkscheuring georganiseerd en veel van zijn vrienden en volgelingen gingen niet mee. Kuyper’s oplossing was om te belijden dat de kerk veelvormig is: al die denominaties over de hele wereld met hun verschillende manieren om te spreken over God, vullen elkaar aan. Samen reflecteren ze, meer dan een kerk dat ooit kan doen, de grootheid van God. God is zo groot, is zijn gedachte, dat je niet genoeg verschillende kerken kunt hebben om dat recht te doen. De uitbundige pinksterkerk, naast de stijle gereformeerden, naast de mystieke mis. Een prachtige en vernuftige gedachte van Kuyper. Van een probleem wordt de kerkelijke verdeeldheid een verrijking gemaakt.

Klaas Schilder, een volgeling van Kuyper in veel opzichten, vond dit idee van hem bepaald niet overtuigend. Het verklaart een ziekte tot leer, zei Schilder. Want de kerk moet één zijn, was de opdracht van Jezus zelf: “Laat hen allen één zijn, Vader” (Johannes 17:21). Die verdeelde kerken geven God niet meer eer door hun verschillende manieren, nee, zij doen daar juist aan af. Kuyper kan wel zeggen dat het elkaar aanvult, maar feitelijk spreekt het elkaar tegen zolang de kerken niet één zijn. Met zijn idee van de veelvormigheid van de kerk neemt Kuyper de prikkel om één te worden weg. En juist die eenheid is voor de geloofwaardigheid zo essentieel.

Geen kerk heeft God in zijn broekzak

Schilder en Kuyper proberen beiden het probleem van de geloofwaardigheid van een verdeeld christendom op te lossen. Kuyper was een realist: zijn oplossing legt zich neer bij de verdeeldheid en ziet het positieve ervan. Schilder was een idealist: hij zet alles op alles om het ideaal van de eenheid hoog in het vaandel te houden. Beide perspectieven zijn nodig. Geen kerk heeft God in zijn broekzak. Er zit onmiskenbaar waarheid in Kuypers idee: elke kerk een beetje waarheid. Maar als dat ertoe leidt dat we verdeeldheid goedpraten, slaan we de plank mis. Want een verdeeld christendom maakt God onmiskenbaar ongeloofwaardig.

Beeld: Unsplash