Een te laag schooladvies? 'Het stempel raak je niet snel kwijt'

In de havo/vwo-klas op de middelbare school was Jeansen de enige buitenlandse jongen. Hierdoor kreeg hij te maken met discriminatie. Ook had hij problemen met leraren en de directie. Zijn moeder zocht voor hem een school met meer kinderen zoals hij. Zo kwam hij in de tweede klas op het vmbo terecht. Dat is het moment dat Jeansen niet meer zijn best ging doen voor school. Hij werd niet meer getriggerd en ging buiten hangen met andere jongens die geen school hadden. "Als ik terugkijk, is dat moment het punt waarop ik een andere richting op ben gegaan. Dus ik begrijp dat als zoiets op jonge leeftijd gebeurt, het best wel veel impact kan hebben op je leven."

Tijdens het maken van de documentaire had Jeansen twee dingen in zijn achterhoofd. Ten eerste dacht hij aan de jongeren die zelf een verkeerd schooladvies krijgen. Hij wil hen laten weten dat ze niet de enige zijn die dit overkomt. Daarnaast hoopt hij een maatschappelijke beweging te veroorzaken door het gesprek te starten over het systeem. Is er niet een betere manier om een schooladvies te geven?

'Kijk ook naar de persoonlijke situatie'

Het schooladvies wordt op dit moment gebaseerd op de voortgang van het kind en de Cito-score. De balans tussen deze twee maatstaven verschilt nog weleens omdat leraren en directie dit bindende advies mogen geven. Hierbij wordt niet altijd gekeken naar de persoonlijke situatie, of de situatie thuis. "Er zijn zo veel speciale gevallen. Ik denk niet dat het slim is om een methode te gebruiken die op maar twee factoren gebaseerd is. Het is belangrijk om ook te kijken hoe de situatie thuis eventueel de voortgang kan belemmeren."

Stempel

"De overheid zou dit kunnen veranderen, omdat scholen gebonden zijn aan regels. Als ze afgerekend worden op een verkeerd schooladvies, is een lager advies geven soms beter voor de school." Daarnaast kan je natuurlijk altijd nog een niveau hoger gaan doen, maar dat is volgens Jeansen niet zo makkelijk: "Het is vaak zo dat je door een schooladvies meteen een stempel krijgt. Die raak je niet snel kwijt, ook niet als je opstroomt."

In de documentaire volgen we Stefano die moeite heeft met zo’n stempel en moeilijk kan opstromen. Jeansen herkent zichzelf in het verhaal van Stefano en heeft hem daarom gekozen als hoofdpersoon van de film. Er spelen veel dingen in Stefano’s leven die zijn schooladvies negatief hebben beïnvloed. Als er bij het schooladvies meer naar de thuissituatie zou zijn gekeken zou Stefano eerder een passend schooladvies hebben gehad.

Ontwikkeling

In ‘Het Schooladvies’ vertellen meerdere mensen hun verhaal. Een van hen is Riza. Hij kreeg ooit de vraag om op te schrijven wat hij wilde worden. Dat was destijds koeltechnicus omdat zijn vader dat ook was; al had Riza zelf geen idee wat dat precies was. Door deze gebeurtenis kreeg Riza het advies om naar de technische school te gaan en met zijn handen te werken, al paste dat niet bij hem. Riza vindt het daarom bizar dat je zo'n jonge leeftijd al moet weten wat je wilt worden: "Als je me het een jaar later had gevraagd, had ik een heel ander antwoord gegeven."

Jeansen zegt: "Jongens en meisjes zijn op hun twaalfde nog vol in de ontwikkeling. Om dan al te zeggen wat diegene aan kan, als het kind nog drie tot vier jaar kan ontwikkelen, is raar. Je kunt op dat punt nog niet zeggen wat het maximaal haalbare is." Als vervolgens blijkt dat een hoger niveau haalbaar is, en het kind drie jaar langer moet studeren kan het door een thuissituatie gebeuren dat langer studeren geen optie is: "Als de ouders weinig geld hebben kan het kind zeggen: 'Laat maar zitten, ik ga werken en mijn ouders helpen met de rekeningen betalen'." En zo wordt de maximale potentie er niet uitgehaald. Wanneer weet je of het maximale wat het kind aan kan eruit wordt gehaald? "Dat moeten we samen onderzoeken.", zegt Jeansen. "Maar daarvoor moet het systeem ook veranderen."

Het systeem

Ook tweeling Gaillenice en Gailleanne zijn bekend met een onjuist schooladvies. Op de montessorischool haalden ze het niveau havo-vwo, terwijl ze op een reguliere school ingeschat worden als vmbo. Is dit een bewijs dat het systeem, de meetmethode voor een advies, niet deugt? Jeansen pleit ervoor om het schooladvies later te geven: "Het belangrijkste, in mijn ogen, is de leeftijd waarop we dat advies geven."

Er zijn al gesprekken gevoerd in de politiek om de basisschool twee jaar langer te laten duren om een betere inschatting te kunnen maken. "Iemand op zijn vijftiende of zestiende een advies geven zou beter zijn, omdat je dan een beter beeld hebt van wat iemand kan." Daarnaast pleit Jeansen voor het gesprek met de leerling. Wat wil hij of zij graag worden? "Op het moment dat je echt iets heel graag wilt, ga je er harder voor werken om dat te realiseren." Dit geldt natuurlijk ook andersom: "Iemand die atheneum niveau heeft, maar graag aan auto’s wil sleutelen moet dat mogen en kunnen doen."

Rol van ouders

Charissa, een van de verhalen uit de documentaire, vertelt dat ze een lager schooladvies kreeg door een hele lage score op de Cito-toets. Haar ouders hebben haar gesteund om een hoger niveau te doen, en de middelbare school heeft Charissa die kans gegeven. Jeansen ziet dat de rol van de ouders zo groot is voor een kind: "Bij de gevallen waar een lager advies werd aangepast naar een hoger en passender advies zagen we, in de research, dat dit kwam door de ouders die er werk van maakten."

Hierin speelt cultuur heel erg mee. "We zagen dat Marokkaanse en Turkse ouders, voor wie de leraar altijd gelijk heeft, geen weerwoord geven tegen het advies. Ze weten soms ook niet dat het een advies is en dat je erover in gesprek kan gaan."

Daarnaast speelt de wil van de ouders om het kind te ondersteunen met bijvoorbeeld bijles mee. Ouders die geld hebben om hun kind bijles te geven, zodat het toch havo kan doen in plaats van vmbo, zorgen ervoor dat het kind eerder de potentie kan waarmaken dan de kinderen van wie de ouders niet genoeg geld hebben voor bijles.

Reacties op de documentaire

De documentaire is nu al online te zien op NPO3.nl/3lab en op het YouTube kanaal van NPO3. Jeansen heeft veel reacties gekregen van mensen die hetzelfde meegemaakt hebben. Hij vindt het leuk om te zien dat er op YouTube veel gereageerd wordt: “Er ontstaan gesprekken tussen mensen die hetzelfde meegemaakt hebben. Hierdoor zien ze dat ze niet de enige zijn met een verkeerd schooladvies.”

Heel wat mensen op YouTube steunen Stefano in zijn verdere stappen in zijn opleiding. Een reactie die eruit springt is deze: “Van vmbo-t uiteindelijk vwo gedaan en nu bezig met mijn MSc. Kan mijn advies van toen ook niet kwalijk nemen omdat ik denk dat ik door omhoog te klimmen meer heb kunnen leren.”

Jeansen is blij dat er tijdens de voorvertoning ook leraren en onderwijsdeskundigen aanwezig waren. Want een aantal mensen heeft contact opgenomen met Stefano om hem te helpen met de vervolgstappen.

Jeansen hoopt dat deze documentaire verandering teweegbrengt of in ieder geval het gesprek over het schooladvies ook in de politiek weer gevoerd wordt.