Druk? Haast kan onze ziel verwoesten

Ik hou van efficiëntie. Zit ik als bijrijder in de auto? Dan zorg ik dat ik naald en draad en dat ene bloesje bij me heb waar die knoop vanaf is. Of dat tijdschrift dat al weken ongelezen rondslingert. Rij ik zelf? Dan kan ik meteen die podcast luisteren die nog op m’n lijstje stond. Vouw of strijk ik de was? Dan bel ik zus of vriendin om bij te praten. Ledigheid is des duivels oorkussen, dus een beetje lopen lummelen? Daar doen we niet aan. Heb ik na het poetsen van het huis nog tijd over, dan zeem ik nog even de ramen, veeg ik buiten de bladeren van het pad en ach, nog even snel een cake bakken voor morgen lukt ook nog wel. Onder het motto ‘uitrusten kan altijd nog’, ga ik maar door, door en door. Als die hamster in dat rad.

Frustratie

Onlangs was ik geveld door de griep. Ik lag een dag ziek op bed, maar toen het maar enigszins weer kon, moest ik van mezelf m’n mail alvast op orde brengen. Alvast wat grote lijnen op papier zetten van een verhaal dat ik nog moest maken. Ik onderhield appcontact met een collega over een gezamenlijk artikel. Ik probeerde tóch alvast wat stukken te lezen die een andere collega had toegestuurd ter correctie. Het ging allemaal in brokjes en stukjes. Bevrediging gaf het niet. Eerder frustratie, want het ging me niet snel genoeg, het vermoeide me en het werk bleef voortdurend in m’n hoofd cirkelen. “Hou op!” “Laat los!” “Stop ermee!” schreeuwde alles in mij. Maar ik probeerde angstvallig grip te houden op het leven, op m’n werk, op mezelf. In plaats daarvan hadden het leven en mijn werk míj in hun greep.

Ergens in mijn hoofd echode het: rust, reinheid en regelmaat. Het klonk als een onbereikbaar paradijselijk ideaal uit een vorige eeuw.

Haast: de grote vijand

Na dat weekje griep las ik het boek De radicale uitbanning van haast van de Amerikaanse voorganger John Mark Comer. Dat had ik eerder moeten doen. Comer ontdekte dat haast de grote vijand van ons geestelijk leven in deze tijd is. “Haast”, zo schrijft hij, “kan onze ziel verwoesten. Haast kan ons ervan weerhouden om echt lief te hebben.” Zoals de beroemde psycholoog Carl Jung zei: “Haast is niet van de duivel, haast ís de duivel.”

Comer stelt dat we aan de haastziekte lijden. Overigens is hij niet de eerste die dit doet. Zijn mentor John Ortberg schrijft er in zijn boek Het leven waar je naar verlangt ook al over. Wat is de essentie van haast? Te veel te doen.

“Als de duivel je niet kan laten zondigen, zal hij wel zorgen dat je het druk hebt.” Deze uitspraak van Corrie ten Boom is beangstigend actueel. Waarbij Comer opmerkt: “Zonde en drukte hebben hetzelfde effect. Je relatie met God, met andere mensen en zelfs met je eigen geest wordt verbroken.”

Mijn onrealistische to-dolijst

“Ons nieuwe levenstempo”, stelt Comer, “is niet christelijk; het is antichristelijk. Want wat is het hoogste goed in het koninkrijk van God? Liefde. Maar haast en liefde zijn niet met elkaar te verenigen. Mijn grootste fouten als vader, echtgenoot, dominee en zelfs als mens worden gemaakt als ik haast heb – als ik laat ben voor een afspraak, als ik achterloop met mijn onrealistische to-dolijst, als ik probeer te veel op één dag te doen. Dan ben ik boos, gespannen, kritisch en zeurderig – het tegenovergestelde van liefdevol. Haast en liefde zijn als olie en water: ze mengen gewoon niet. Als de apostel Paulus een definitie van de liefde geeft, is het eerste kenmerk dan ook: ‘geduldig’. Er is een reden waarom mensen het hebben over ‘wandelen met God’, en niet over ‘rennen met God’. Dat is omdat God liefde is.

Hetzelfde geldt voor vreugde en vrede. Liefde, vreugde en vrede vormen als drietal de kern van het koninkrijk. Ze vormen de kern van alles wat Jezus wil kweken in de akker van je leven. En alle drie zijn ze onverenigbaar met haast.”

Schrijver John Ortberg verwoordt het nog iets scherper: “Voor velen is het grote gevaar niet dat we ons geloof zullen verloochenen, maar dat we zo afgeleid, opgejaagd en in beslag genomen worden, dat we genoegen nemen met een middelmatig geloofsleven. We leven niet, nee, we lopen ons leven vluchtig door.”

Waaraan hij toevoegt: “Haast heeft niet alleen te maken met een ontregelde agenda. Haast komt voort uit een ontregeld hart.”

Diagnose: haastziekte

We zijn ziek dus. We lijden aan de haastziekte. En die ziekte neemt epidemiologische vormen aan. De definitie van de haastziekte? “Een gedragspatroon dat wordt gekenmerkt door een voortdurende haast en onrust”, zegt John Mark Comer. “Een onbehaaglijke gemoedstoestand, waarbij iemand het gevoel heeft chronisch tijdgebrek te hebben, en daarom elke taak sneller uitvoert en zenuwachtig wordt als er enige vorm van vertraging optreedt.”

Wat is er nodig voor dat ‘ontregelde hart’? Meer tijd, zou je zeggen. Oké. Stel, we krijgen per dag tien uur extra. Wat zouden we doen met meer tijd? Vullen! Met als gevolg? Nóg meer vermoeidheid. En opnieuw gebrek aan tijd. Dus nee, zegt Comer, meer tijd is niet de oplossing. Wat dan wel? “Vertragen en vereenvoudigen.”

Hoe doe je dat? Door het ongedwongen ritme van genade te leren kennen.

Dieper dan de drie R’s

Die laatste zin komt uit The Message, een Bijbelvertaling van Eugene Peterson. Uit Matteüs 11 vers 28 tot 30, om precies te zijn, uit de bekende passage: “Kom allen bij Mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, Ik zal jullie rust geven.”

Eugene Peterson vertaalde de tekst in The Message zo: “Ben je moe? Uitgeput? Opgebrand door religie? Kom naar Mij toe. Kom met Mij mee en vind je leven terug. Ik zal je laten zien hoe je echt kunt uitrusten. Wandel met Me mee en werk naast Me – kijk maar hoe Ik het doe. Leer het ongedwongen ritme van genade kennen. Ik zal je niets zwaars opleggen, of iets wat niet past. Blijf in mijn gezelschap, dan leer je echt te leven – vrij en licht.”

Mooi die trits van rust, reinheid en regelmaat, maar hier staat iets wat nog veel dieper gaat: Leer het ongedwongen ritme van genade kennen. Hoe mooi is dat! Comer zegt daarover: “Dit is een uitnodiging – voor iedereen die moe is, opgebrand, gestrest, iedereen die vaststaat in het verkeer en achterloopt met zijn to-dolijst, iedereen die het zoveelste kopje koffie gaat halen om de dag door te komen.”

Ontwaken uit de roes

Even een zijpaadje. Ik verveel me zelden. Als zich een moment van vervelen aandient, is daar altijd weer m’n smart­phone die afleiding biedt. Er is alleen één nadeel, zegt Comer. “Dit nieuwe normaal, dit gehaaste tijdperk vol digitale afleiding berooft ons van bewustwording. Het lawaai van de moderne wereld maakt ons doof voor de stem van God. Het overstemt de inbreng die we juist zo nodig hebben. Al die momenten van verveling door de dag heen waren mogelijke gebedsmomenten – kansen om je bewust te worden van de aanwezigheid van God, van je eigen ziel. Momenten om je aandacht weer op God te richten, je aan Hem toe te wijden. Momenten om wakker te worden uit de roes van de drukte, momenten van bewustwording.

Dus dat ongedwongen ritme van genade, hoe ziet dat eruit? Wat is daarvoor nodig? Vertraging. Vereenvoudiging. Onthaasting. Stilte. Afzondering. Want, zegt Comer, “als het probleem meer is dat wij afwezig zijn dan dat God afwezig is, meer dat wij zijn afgeleid dan dat Hij de verbinding heeft verbroken, dan is de oplossing vrij eenvoudig: schep het juiste klimaat waarin je verbinding kunt maken met God. Ik ken geen beter middel dan stilte en afzondering.”

Stil verzet

Nog even over vertragen. Hoe kun je je daarin oefenen? Hoe kun je stil verzet plegen tegen het nieuwe normaal van hyperleven? Comer geeft twintig ideeën. Waarom? “Als we kunnen vertragen, kunnen we misschien ook onze ziel zodanig vertragen dat die kan proeven en zien dat de Here goed is. En het leven in deze wereld ook.”

Ik kies er zeven uit:

1. Houd je aan de maximumsnelheid.
Niet daaronder, dat is irritant, maar precies hard genoeg.

2. Ga op de snelweg op de rechterbaan rijden.
Want een autorit is een prima moment om te bidden.

3. Kom tien minuten te vroeg voor een afspraak.
Wat zou je kunnen doen met tien hele, ongehaaste minuten?

4. Ga bij de kassa’s in de supermarkt in de langste rij staan.
Het is een manier om iets te doen aan de haast vanbinnen. En het geeft je een moment om te bidden. En om aardig te zijn voor de caissière.

5. Maak van je smartphone (slimme telefoon) een dumbphone (domme telefoon).
Zet alle meldingen uit, verwijder je e-mail, social media, nieuwsapps en verder alle andere apps die je niet nodig hebt.

6. Zet je mobiel ’s morgens pas aan, na je stille tijd.
Neem eerst tijd om God gedag te zeggen en laat je telefoon niet je emotionele evenwicht bepalen.

7. Doe één ding tegelijk.
Multitasking is een mythe. Echt. Alleen God is alomtegenwoordig.

Moet dit allemaal? Er moet niets. Maar onthoud, zegt Comer: “Het leven is meer dan voortdurend je snelheid verhogen. En radicaal haast uitbannen kun je het beste spelenderwijs doen.”