Do­cu­men­tai­re­ma­ker Dylan Werkman brengt klimaatramp in Tuvalu dichtbij

Ruim een jaar geleden – in februari 2024 – bracht Dylan Werkman een bezoek aan een van de meest afgelegen landen ter wereld: Tuvalu. Hoewel het land Tuvalu bij veel mensen geen belletje doet rinkelen, was dat voor Dylan anders. "In 2011 was voetbaltrainer Foppe de Haan daar een paar weken om bondscoach van het Tuvaluaanse voetbalelftal te worden. Ik zag daar destijds iets over in het nieuws. Zo was Tuvalu voor het eerst in mijn hoofd geplant. Daarna verdween het lange tijd uit mijn gedachten. Totdat ik vanuit de EO de vraag kreeg of ik wilde meedoen aan De 10 geboden."

Een overvloed aan beelden

De 10 geboden bestaat uit tien documentaires, gemaakt door tien verschillende makers. "Ik kreeg het tweede gebod aangereikt: 'Maak geen afgodsbeelden'. Een heel lastig gebod. Liever wilde ik aan de slag met iets concreets, zoals 'Je zal niet liegen’", zegt Dylan eerlijk. "Ik wist eerst totaal niet wat ik met dit gebod moest doen. Het was echt puzzelen."

"Op een gegeven moment ben ik gaan doordenken over het woord 'beelden'. Als filmmaker maak ik voortdurend beelden. Die gooi ik vervolgens de wereld in. Voor de mensen die mijn beelden zien, komen ze op een hoop met allemaal andere beelden die ze eerder zagen. En vaak – merk ik ook bij mijzelf – is er een overvloed aan beelden.

Dat geldt ook voor het thema waar mijn film over gaat: het klimaat. Ik denk dat het goed is om na te denken over een vraag als: 'Wat moet ik met de beelden die ik zie?'. Ik wil proberen om de klimaatrampbeelden in een ander daglicht te zetten, zodat we weer gaan denken: 'Hé, er zitten mensen achter!'."

Existentieel thema

Waarom juist het klimaat onderwerp werd van zijn film? "Het is een heel existentieel thema", legt Dylan uit. "Het klimaat, de aarde en hoe wij ermee omgaan… Het maakt mij weleens somber en nietig. Ik voel – als westerse consument – een verantwoordelijkheid op dit gebied. Ik heb het goed. Ik heb alles wat mijn hartje begeert. En eerlijk gezegd weet ik vaak ook niet goed wat ik écht kan doen. Maar filmen snap ik. Dat kan ik. Daarom voelt het als mijn missie om film in te zetten voor meer aandacht voor dit thema."

Een meta-vertelling

"De film is een meta-vertelling geworden", zegt Dylan. In de documentaire zijn we te gast in verschillende huiskamers waar mensen – alleen of samen – naar beelden uit Tuvalu kijken. We zien wat zich dáár afspeelt én hoe een aantal van onze landgenoten op de beelden reageren. Soms verveeld, soms verrast, soms geïnteresseerd of juist laconiek. Het zet je bijna onvermijdelijk aan het denken: wat doen deze beelden met míj?

Dylan: "In de documentaire zie je onder meer een man en vrouw die onder het genot van een wijntje naar de beelden kijken. De man constateert: 'Het ziet eruit of ze best gelukkig zijn.' Dat is een onschuldige opmerking die ik óók zou kunnen maken. Maar als je van een afstand kijkt, ga je 'm net iets meer ontleden. Je zou ook kunnen denken: 'Is dat niet simpelweg een coping mechanisme om het leed van een ander te relativeren?'. Doordat je van afstand meekijkt met de tv-kijkers, ontstaat er ruimte om ook jezelf te zien."

'Grootste uitdaging van mijn bestaan'

Het maken van deze documentaire vond Dylan enorm spannend. "Het was de allergrootste uitdaging in mijn 31-jarige bestaan. Sowieso omdat ik eenmaal op locatie alles in mijn eentje moest doen: filmen, geluid, productie... Dat was best een ding, want heel veel dingen deed ik voor het eerst."

Bovendien duurde het vier dagen om Tuvalu te bereiken. Maar al vóór de reis naar Tuvalu stond Dylan een andere uitdaging te wachten: het vinden van hoofdpersonen voor zijn documentaire. "Het researchen naar Tuvalu was heel lastig. De bevolking daar is niet erg online." Lachend: "Voor ik op reis ging, heb ik via Facebook half Tuvalu vriendschapsverzoeken en berichtjes gestuurd. Vaak kreeg ik heel korte reacties terug. Dus ik moest echt dáár mijn hoofdpersonages vinden. Gelukkig kreeg ik hulp van een 'fixer'. Hij stelde mij aan een aantal families voor en zo zijn we bij deze familie gekomen. Zij waren meteen enthousiast. We konden direct beginnen."

Camera in de rijst

Bijna alles moest op locatie nog gebeuren. Ik ben best een control freak, maar bij dit project moest ik dat loslaten. Ook omdat zij een compleet andere cultuur en houding hebben. Wij Nederlanders zijn vaak pietje precies en op tijd. Dat was daar heel anders. Spraken we bijvoorbeeld in de middag af… dan kon dat op elk moment tussen 12.00 en 17.00 uur zijn. Ik moest dus vaak improviseren.

Een goed voorbeeld is die keer dat mijn 'fixer' niet kwam opdagen. Ik bezocht Tuvalu in de periode dat het king tide was. Koningstij. Er zijn dan drie piekmomenten waarop de vloed het hoogst is. Dat betekende: drie kansen om dit goed op beeld te krijgen. Ik had afgesproken met mijn fixer, maar hij was nergens te bekennen. Dus moest ik zelf met mijn scootertje aan mijn rechterhand en camera aan mijn linkerhand naar de kust om shots te maken. Toen ik bij de kust aankwam, was het echt mayhem. Het water stond overal. Ik werd compleet overweldigend en al bij het eerste shot werd ik door een golf gepakt. Het resultaat? Mijn monitor was kapot en mijn camera deed het niet meer. Ik kon niet anders dan terug naar het hotel. Dat moment zie je ook terug in de film.

Toen ik de camera in een bak rijst deed, kon ik de volgende dag gelukkig tóch verder. Maar mijn apparatuur werd dag in, dag uit steeds slechter door het zilte water. Steeds meer knopjes stopten met werken. Na de laatste draaidag was mijn camera echt 'op'."

Aanpassingsvermogen

Ruim een jaar na zijn bezoek aan Tuvalu heeft Dylan heeft nog steeds contact met de Tuvaluaanse familie. "Elk jaar wordt het springtij weer een paar centimeter heftiger. En wanneer het samenvalt met een storm, wordt het écht heel gevaarlijk. Toch valt het mij op dat de mensen daar een enorm aanpassingsvermogen hebben."

Na een korte stilte: "Misschien is het ook wel mens-eigen dat we ons aanpassen aan een situatie. Het moet wel. Maar ze klagen nauwelijks. 'Het is wat het is' en ze passen zich aan. Dat is cool én deprimerend tegelijk."

Dylan hoopt daarom dat zijn film de kijker aan het denken zet. "Als je Beelden uit Tuvalu kijkt, hoop ik dat je je vermaakt én er iets uithaalt. Dat je na gaat denken over je eigen kijkgedrag. Als je dit soort beelden in overmate hebt geconsumeerd, kunnen ze hun waarde verliezen. Maar het probleem wordt er daar (in Tuvalu) niet minder van. Ik hoop dat we leren om beelden weer op waarde te schatten."