Dietrich Bonhoeffer - † 9 April 1945
“Dit is het einde, voor mij het begin van het leven”
Op 9 april 2015 is het zeventig jaar geleden dat Dietrich Bonhoeffer door het naziregime geëxecuteerd werd. Hij was theoloog en predikant. Vanaf de opkomst van Hitler in 1933 was hij een verklaard tegenstander van het nationaalsocialisme. Maar wie was hij eigenlijk?
Uit zijn geschriften komt hij op verschillende manieren naar voren: als gelovige, maar ook als zoeker; als pastor die in moeilijke omstandigheden de weg wijst, maar ook als een ideale gesprekspartner, die nooit inbreuk maakt op de vrijheid van de ander. De tegenstellingen zijn intrigerend. Net als zijn leven.
Levensloop
Nadat hij in 1927 gepromoveerd was, bereidde hij zich op de kerkelijke examens voor terwijl hij achtereenvolgens functies bekleedde in gemeenten te Barcelona en Berlijn. In 1930 had hij alle kerkelijke examens afgelegd, maar kon nog niet tot predikant gewijd worden, omdat hij nog geen 25 jaar was. Na nog een jaar in Amerika gestudeerd te hebben, gaf hij in Berlijn colleges en werd hij predikant in de Matthäuskirche in die stad. Vanaf 1933 was hij 2 jaar voorganger van twee Duitstalige gemeenten in de Londense voorstad Forest Hill, waarna hij zich verbond aan de predikantenopleiding in Duitsland.
In juni 1939 bezocht de toen 33-jarige Bonhoeffer de VS om aansluiting te zoeken bij de oecumenische beweging. Hij ontving daar de uitnodiging om een leerstoel aan de universiteit in Harlem te bekleden. Hij sloeg de uitnodiging af, omdat hij bij zijn kudde wilde zijn als het noodweer zou losbarsten. Eind juli kwam hij terug in Berlijn, begin september brak de oorlog uit.
Gevangenschap
In preken en geschriften maakte hij zich volgens de overheid schuldig aan "volks-ontwrichtende activiteiten", waarvoor hem in 1940 een preek- en publicatieverbod werd opgelegd. Nadat in maart 1943 verschillende pogingen om een aanslag op Hitler te plegen mislukt waren, werd Bonhoeffer gearresteerd omdat vermoed werd, dat hij daarbij betrokken zou zijn. Na de aanslag op Hitler in 1944 werd bewijs gevonden, dat Bonhoeffer contacten had met de groep officieren die achter de aanslagen op de Führer zaten. Het was duidelijk, dat hij niet meer vrij zou komen.
Von guten Mächten
Vanuit zijn gevangenschap stuurde Bonhoeffer op 19 december 1944 een brief aan zijn verloofde en sloot daarbij een lied in dat hij geschreven had.
Von guten Mächten wunderbar geborgen, erwarten wir getrost, was kommen mag.
Gott ist bei uns am Abend und am Morgen und ganz gewiss an jedem neuen Tag.
(Vertaling: zie hiernaast. Bron: J.W. Schulte Nordholt, Gezang 398 uit het Liedboek)
Troost
Bonhoeffer was overgeleverd aan duistere machten. Maar hoewel die hem gevangen hielden en zouden doden, hadden ze geen vat op hem. Hij wist zich omringd door goede machten. De gedachten aan God, zijn verloofde en zijn familie gaven hem troost. Op 5 april, enkele dagen voor zijn executie en een maand voor het einde van de oorlog, liet hij een boodschap aan zijn vrienden overbrengen: "Dit is het einde, maar voor mij het begin van het leven".
Motivatie
Wat motiveerde deze man? Het draaide bij hem, in zijn gedachten en in zijn theologie, om Jezus Christus. Het zou in de kerk voortdurend moeten gaan om de vraag: Wie bent U, Heer? Bent U God Zelf? Want alleen als mens kan Jezus Christus onder ons zijn, alleen als God eeuwig en alomtegenwoordig zijn. De kerk zag hij als het lichaam van Christus - ze moest niet naar binnen gericht zijn, niet alleen de plaats waar over Christus gesproken wordt. Zoals Christus een dienst te vervullen had in de wereld, zo ook de kerk.
Zijn gedrevenheid, zijn bewogenheid komt sterk tot uiting in enkele citaten:
"Als we Jezus als Heer belijden, erkennen we ook, dat de wereld aan Christus toebehoort en alleen in Hem bestaat. Ze heeft daarom niet minder dan Christus nodig. Het zou zonde zijn, om Christus voor de kerk te reserveren, terwijl men de wereld laat regeren door wetten en regels, ook al zouden die 'christelijk' geïnspireerd zijn. Sinds God in het vlees is gekomen, zijn er geen twee werelden: Gods Koninkrijk en de wereld. Er is maar één wereld."
"Omdat God een arme, ellendige, onbekende en succes-loze mens werd en omdat God Zich sindsdien alleen in een armoedige gedaante, het kruis, wil laten vinden, kunnen we de mensen en de wereld, die aan velen een arm, ellendig en succes-loos bestaan biedt, niet loslaten; we hebben juist onze broeders lief."
Christen-zijn bestaat voor Bonhoeffer zowel in gebed als in recht doen onder de mensen. Want de menswording van God en het kruis zijn het vaste fundament van een allesomvattende liefde voor de wereld.
Een indrukwekkend verhaal, een indrukwekkend leven. Reden genoeg om deze man in ere te houden!
