Diaken en oud-Theoloog des Vaderlands Thelma Schoon: ‘Bidden zet je in beweging’

Daar lag ze. Minutenlang. Plat op de grond, in het middenvak van de oud-katholieke Gertrudiskathedraal in Utrecht. Bewegingloos, met haar gezicht omlaag. Voor het oog van de hele gemeente, inclusief haar niet-gelovige vrienden. Dat bewuste moment – haar plechtige wijding tot diaken, tijdens een lange voorbede – maakte diepe indruk op jongerenpastor Thelma (28). “Het was absoluut mijn mooiste geloofservaring tot nu toe”, vertelt ze in de pastorie naast deze imposante kerk, op loopafstand van winkelcentrum Hoog Catharijne.

‘De liturgie ging áltijd door’

Als middelste van drie kinderen groeide Thelma op in de oud-katholieke parochie van haar vader (“in de Oud-Katholieke Kerk mogen priesters trouwen”), in Enkhuizen. Omdat haar moeder protestants predikante is, leerde ze beide geloofstradities van binnenuit kennen.

Wat zijn jouw vroegste herinneringen aan het geloof, bij jullie thuis?

Na een korte stilte: “Dan denk ik allereerst aan de vespers, in de kerk van mijn vader naast ons huis. Die leidde hij elke zaterdagavond, en daarmee begon voor ons de zondag. Heel vaak zaten we daar alleen, als gezin: mijn vader, mijn moeder, mijn oudere zus en mijn broertje. Dat heeft diepe indruk op me gemaakt: de liturgie ging áltijd door, of er anderen bij aanwezig waren of niet. Vanaf mijn 7e was ik misdienaar. Maar ik ging bijvoorbeeld óók bij mijn moeder naar catechisatie en naar de kerk. Mijn ouders waren jarenlang mijn voorgangers, wat natuurlijk best bijzonder is. Nog los van het feit dat ik protestants én oud-katholiek ben opgevoed, dus heel oecumenisch.”

Als kind hield je een dagboek aan God bij.

Lachend: “Je bent goed op de hoogte! Ik denk dat ik 6 of 7 was toen ik daarmee begon. Ik schreef daarin aan ‘Vader’. Als ik er zo af en toe wat doorheen blader, denk ik: ik was een diepgelovig meisje, heel serieus bezig met het geloof. Vaak schreef ik er ook gebeden in over, zoals het Onze Vader. Als kind bad ik sowieso heel veel en heel lang, voor alles en iedereen, voordat ik ging slapen. Dat hebben mijn ouders me vaak verteld.”

Wanneer besefte je voor het eerst: mijn ouders staan in twee verschillende geloofstradities?

“Dat drong pas echt tot me door toen ik in Groningen theologie ging studeren. Als studenten bevroegen we elkaar vaak, zo van: ‘Uit welke hoek van de kerk kom jij?’ en: ‘Ben je vrijzinnig of orthodox?’ Daarvoor had ik er nooit zo heel erg bij stilgestaan. Althans, ik had het nooit als een probleem ervaren dat ik met één been in beide tradities stond. Eerder als een verrijking.”

Je snoof om zo te zeggen de wierook van je vaders kerk op, maar kende ook de soberheid van jouw moeders protestantse traditie?

Aarzelend: “Ik heb die twee tradities nooit zo tegen elkaar afgezet. En soberheid? Dat klinkt zo negatief. Alsof ‘protestants’ alleen maar sober zou zijn en ‘oud-katholiek’ gepaard zou gaan met allerlei poeha. Waar ik me wel van bewust was, is dat ik als kind niet deelnam aan het avondmaal, of de eucharistie. Want mijn ouders hadden samen afgesproken: eerst eerste communie doen.”

Voelde jij je in beide tradities van jongs af aan evenzeer thuis?

“Ja. Ik zie vooral veel gelijkenissen. Voor mij zijn die belangrijker dan de verschillen. Beide hebben dezelfde volgorde van liturgie, bijvoorbeeld. Beide kennen het sacrament van het avondmaal, de eucharistie. Beide kennen gebeden, de collecte, de zegen, enzovoort. Het ligt dicht bij elkaar, in mijn beleving.”

Belijdenis gedaan

“Als jongerenpastor snap ik dat tieners zich afvragen wat ze met de kerk en het geloof moeten”, vervolgt ze. “Op die leeftijd ontdek je hoe je je daartoe verhoudt. Voor mij werd het pas in mijn studententijd écht mijn eigen keuze. Mijn verlangen om voor de kerk en het geloof te gaan, verdiepte zich. Op mijn 22e heb ik daarom belijdenis gedaan.”

In de protestantse gemeente van je moeder?

“Ja, in de paasnacht, wat al sinds de Vroege Kerk een moment is dat sterk herinnert aan de doop, en aan het paasmysterie van dood en opstanding. Voor mij was dit een manier om ‘amen’ te zeggen op de doop die ik als kind heb ontvangen. Terwijl ik eerder trouwens ook al vormsel had gedaan in de Oud-Katholieke Kerk.”

Na de middelbare school studeerde je theologie in Groningen, inclusief de protestantse predikantsopleiding. Waarom koos je uiteindelijk alsnog voor de kerk van je vader?

“Dat was het eindresultaat van een lang en intens proces. Een proces van rouw, van loslaten. Want ik wist dat ik me formeel moest uitschrijven uit een van beide kerkgenootschappen, die me allebei van jongs af aan lief waren.”

Jij kent de pijn van kerkelijke verdeeldheid van binnenuit.

Thelma knikt. “In de loop van die predikantsopleiding vroeg ik me af: ga ik nu mijn kerkelijk examen doen en daarna dienen in de Protestantse Kerk? Of toch ook nog studeren aan het oud-katholieke seminarie? Na tig gesprekken met dominees en pastores koos ik voor het laatste, om een weloverwogen keuze te kunnen maken. Op het seminarie werd ik geraakt door het oud-katholieke perspectief op de kerk, die bewust wil aansluiten bij de Vroege Kerk, en door de eeuwenoude liturgie, inclusief allerlei indrukwekkende gebeden en liederen. Dat gaf voor mij de doorslag. De Oud-Katholieke Kerk past het meest bij mij. Maar toen ik me liet uitschrijven uit de Protestantse Kerk, deed ik dat met pijn in mijn hart. Tegelijkertijd was het ook positief: ik koos voor een kerk waarin ik me thuis voel. En het ‘protestantse’ neem ik natuurlijk altijd mee. Het voelt meer als een vervolg van mijn weg dan als een afsluiting.”

Voelde die keuze ergens als verraad richting je moeder?

Ze trekt een denkrimpel. “Verraad is een te groot woord. Wat het er niet makkelijker op maakte, is dat ik familie in beide kerken had. Mijn opa, de vader was mijn moeder, was óók een protestantse dominee.”

Heb je ooit gedacht: is het geloof zoals ik dat van huis uit heb meegekregen niet één grote illusie, een mooi sprookje?

Direct: “Nee. Ik had, van jongs af aan, een soort intuïtief besef: dit is waar, en waardevol. Dat voelde ik bijvoorbeeld als kind al bij de vespers van mijn vader. Of als ik met hem meeging naar een ziekenzalving, of als ik met mijn vader of moeder meeging naar een begrafenis die zij leidden.”

In het tv-programma 'De verwondering' zei je daar in 2023 dit over: ‘Als kind voel je de trilling in de lucht hangen, er is iets van heiligheid aanwezig.’

“Ik vergelijk het weleens met een vuur. Je voelt: hier komt warmte vanaf, hier moet ik dichtbij zijn. Daarom zei mijn moeder vaak: zorg dat je verbonden blijft met de kerk. Het geloof is me met de paplepel ingegoten, maar het was mijn eigen keuze om erbij te blijven. Geloof is een betekenisvol en dynamisch gebeuren, niet statisch of vastgeroest. Ik denk dat kinderen en jongeren dat vaak intuïtief zo ervaren, al kunnen ze dat nog niet goed in woorden vatten: in de kerk gebeurt iets heiligs, iets betekenisvols.”

Lesgeven als geschenk

Al voordat ze in 2023 tot diaken werd gewijd, was Thelma actief als jongerenpastor in de Oud-Katholieke Kerk. “Contact met jongeren is superleuk, zowel in de kerk als op school”, zegt ze. “Ik vind jongeren heel interessant. Ze zitten in een boeiende fase, waarin je veel van de belangrijkste levenskeuzes maakt. Ik geniet van hun directe manier van spreken. Jongeren zoeken iets echts, iets wat blijft. En ik ben ervan overtuigd dat ze dat in de kerk en bij Jezus Christus kunnen vinden.”

Je geeft sinds 2023 parttime lessen levensbeschouwing aan middelbare scholieren. Geniet je daarvan?

“Absoluut. Ik volg momenteel de opleiding tot docent godsdienst en levensbeschouwing aan de Universiteit Utrecht. Op college hadden we het pas over lesgeven als geschenk. Een prachtig inzicht. Als leerkracht mag je ruimte maken waarin iets kan gebeuren, waardoor studenten hun blik kunnen verbreden. Dat is eigenlijk ook waar liturgie in de kerk om draait. Liturgie schept een ruimte waarin iets goddelijks kan gebeuren.”

De Oud-Katholieke Kerk kent veel vaste, vaak eeuwenoude liturgische gebeden. Wat betekenen die voor jou?

“Daar wordt soms een beetje neerbuigend over gedaan, ook in protestantse kerken trouwens. Alsof ‘formuliergebeden’ minder persoonlijk of betekenisvol zouden zijn dan vrije gebeden. Daar ben ik het niet mee eens. Allerlei verschillende manieren om te bidden mogen naast elkaar bestaan. Het mooie van liturgie, in mijn geval met een aantal vaste gebeden, is dat je jezelf daar steeds weer in mag oefenen om ze zo meer en meer eigen te maken. En omdat je persoonlijke omstandigheden telkens kunnen veranderen, beleef je ook de liturgie steeds weer op een nieuwe manier.”

Tijdens jouw wijding tot diaken lag je op een bepaald moment plat op de grond, in de kerk hiernaast, terwijl een langgerekt gebed klonk?

“Dat was een gezongen litanie. Daarin klinken, misschien wel vijf minuten lang, namen van allerlei christenen uit heden en verleden die we in dankbaarheid gedenken. Ik ben gewijd op de dag van de heilige Monica, de moeder van Augustinus. Maar bijvoorbeeld ook de naam van Martin Luther King klonk. Heel indrukwekkend. Op dat moment voel je je een schakeltje in een enorm lange ketting, die al in de tijd van het Nieuwe Testament begon en nog steeds doorgaat.”

Wat houdt zo’n wijding in?

“De Oud-Katholieke Kerk kent drie ambten: die van bisschop, priester en diaken. We zien zo’n wijding als een sacrament, een handeling waarin iets van Gods genade zichtbaar wordt. Je wordt apart gezet voor een speciale taak, waarin je God mag dienen en zijn genade zichtbaar mag maken. Van oudsher is de diaken aangesteld om het evangelie te verkondigen en voor de armen te zorgen. Dat zie je terug in onze liturgie. Als diaken verzorg je de evangelielezing, maar je maakt ook de tafel van de eucharistie klaar en je zamelt de gaven in en brengt die naar het altaar. Omdat ik al sinds 2020 studentenpastor was, kreeg ik als speciale taak de pastorale zorg voor jongeren in onze kerk. Dat deed ik altijd als leek, en sinds mijn wijding als diaken.”

Wat zie je als jouw roeping?

“In vreugde getuigen van mijn geloof, in de kerk en daarbuiten. Vreugde is voor mij een sleutelwoord.” Met stralende ogen: “We worden, van jongs af aan, door God tot léven geroepen! Een leven in vreugde. Juist in een wereld vol doodsheid, somberte en soms hartverscheurend onrecht is het evangelie van Jezus Christus nog altijd goed nieuws, waar we hoop en verwachting uit mogen putten. Keer op keer.”

Vaste gebedsmomenten

Bidden helpt haar om dicht bij God als bron van die vreugde te blijven, vertelt Thelma. Al komt het gebed haar niet aanwaaien. “Ook daarvoor geldt: je moet jezelf er voortdurend in oefenen.”

Is er iets wat jou daarbij helpt?

“Dat ik meer in de Bijbel ben gaan lezen dan voorheen. En dat ik tegenwoordig vaste momenten heb om te bidden, omdat ik snel word afgeleid. Daarom houd ik ook zo van kloosters: daar is dat al eeuwenlang gebruikelijk.”

Wat zou jouw gebed voor Nederland zijn?

Na een lange stilte: “Dat we open blijven staan en ons niet afsluiten voor anderen, zowel in de wereld als in ons eigen land. Open blijven staan, volgens mij is dat ook wat je als mens gezond houdt. Dit geldt niet alleen voor de leiders van ons land, maar voor ons allemaal. We moeten niet te veel willen scheiden of in hokjes plaatsen, zo van: ‘Dit is Randstad en dat is platteland’, of: ‘Dit is protestants en dat is katholiek.’ Ik houd er veel meer van om bruggen te bouwen dan om piketpaaltjes te slaan.”

Helpt bidden om die openheid te bewaren?

“Zeker. Bidden wordt weleens afgedaan als iets passiefs. Maar het zet je juist in beweging en is in die zin juist heel actief. Bidden is een kerntaak van de kerk. Als we stoppen met bidden, kunnen we de hele zaak net zo goed opdoeken. ‘Mag ik voor je bidden?’ is toch ook de allermooiste vraag die je iemand mag stellen als het niet goed met hem of haar gaat? Ik heb zelfs nog nooit meegemaakt dat iemand nee zei als ik dit vroeg. Het gebed verbindt je niet alleen met God, maar ook met anderen. En niet alleen met medechristenen hier en nu, maar ook met alle gelovigen die ons al zijn voorgegaan in de tijd. Daarom vind ik die oude gebeden zo mooi. Als het jezelf om wat voor reden ook aan woorden ontbreekt, kun je die meebidden. Of als je zelf soms niet meer kunt bidden, gaan de gebeden om je heen door – net als de vesperdiensten van mijn vader. Dat vind ik een ontroerende gedachte. Ik moet denken aan ‘Zolang wij ademhalen’ uit het Liedboek. Daar zit zo’n mooi gedeelte in...” Met heldere stem zingt ze:

Al is mijn stem gebroken,
mijn adem zonder kracht,
het lied op and’re lippen
draagt mij dan door de nacht.

“Práchtig. Dit verwoordt precies wat ik bedoel. Ik word er helemaal enthousiast van! Wat ik trouwens ook zo’n mooie gedachte vind, is dat Jezus voor ons bidt. In het evangelie lezen we dat de leerlingen Hem vragen of Hij hun wil leren bidden. Daar danken we het Onze Vader aan. Maar daarvoor was Hij ook al aan het bidden. Met onze gebeden voegen we ons als het ware in zijn gebed, dat nog altijd doorgaat. Jezus – de gekruisigde en Opgestane – is aan het bidden, en wij voegen in.”