Denise verloor haar zoon aan zelfdoding: ‘Hij heeft zijn sombere gevoelens voor zich gehouden’

Let op: dit artikel gaat over zelfdoding. 

Een van de eerste beelden in Mijn grote broer is hoe het bedekte lichaam van Arie het huis uit wordt gedragen. Moeder Denise en broertje Gijs zitten dicht tegen elkaar aan, Denise pakt Aries schouder nog een keer vast. “Nou, jongen, daar ga je.”

Ontzettend kwetsbaar

Als het gezin bezig is met het regelen van de uitvaart, worden ze gevraagd of ze willen meewerken aan een documentaire over zelfdoding onder jongeren. Daar hoeft Denise niet lang over na te denken. Ze vertelt: “Je bent zo van de wereld dat je niet weet wat je overkomt. Maar Aries keuze kwam zó als een donderslag bij heldere hemel, dat ik meteen iets had van: waarom heeft hij niks gezegd? Wat voor taboe ligt er op zelfdoding? Toen hebben we besloten om mee te doen.”

Tweeënhalf jaar lang worden Denise, haar man Arjan en hun zoon Gijs gevolgd en geïnterviewd door documentairemaker Mercedes Stalenhoef. Een intieme inkijk in hun leven, waarin ze de plotselinge dood van Arie moeten verwerken en zich afvragen hoe Arie tot zijn keuze is gekomen.

Denise: “Je ziet ontzettend kwetsbare mensen. We vinden het alle drie vreselijk om onszelf zo te zien. Ik ben vrij in de war, alsof er een bulldozer over me heen is gereden. Ik doe veel met m’n handen, heb rare trekjes met mijn mond. Ik huil heel veel. Maar juist daarvan zeggen mensen: het is fijn dat we dat mogen zien. Ze voelen zich gesteund, herkennen zich erin. We zijn taboedoorbrekend: de documentaire nodigt mensen uit om te praten over sombere gevoelens. Je mag het zeggen als je je niet lekker voelt. Dat heeft Arie niet gedaan.”

Gevoelens voor zichzelf gehouden

Arie deed de zeevaartschool, waarbij hij regelmatig lange tijd moest varen. Voor het oog leek hij gelukkig. Zijn zelfdoding, kerst 2019, kwam dan ook totaal onverwacht. “Je denkt dat je je kind kent. Maar dat is best een arrogante gedachte. Ik ken mezelf soms niet eens”, vertelt Denise. “Ik ben zelf nooit somber of depressief, dus ik herken het ook niet. Arie sliep graag, misschien was dat ook wel een signaal. We zijn een heel open gezin, we kunnen het overal over hebben. Maar hij heeft het voor zichzelf gehouden.”

In de documentaire is te zien dat ze een Word-document op de computer van Arie vinden: ‘Twijfels’. Het blijkt een afscheidsbrief te zijn, vijf kantjes lang, waarin hij zijn sombere gevoelens deelt. Die brief dateert van anderhalf jaar voordat hij zijn keuze maakte. “Een psycholoog van 113 heeft de brief uitgelegd, waarom Arie zijn gedachtes niet met ons kón delen. Als je niet veel vertrouwen hebt in de toekomst, kom je op een gegeven moment in een tunnel terecht, en je wil naar het licht toe, de dood. In die tunnel zitten geen gaten waar het licht doorheen schijnt. Je ziet de mensen om je heen niet meer. Dat vond ik zo moeilijk. Je bent toch een deel van mij? We delen toch alles, we zijn toch maatjes?”

“We weten dat wij niks hebben gedaan of gelaten wat hem die keuze heeft doen maken. Dat we het niet hebben kunnen zien, kan ik nog begrijpen. Het doet me het meest pijn dat we hem niet hebben kunnen helpen. Hij moet eenzaam zijn geweest. We stonden aan de overkant en hebben het niet gezien. Hij kon niet naar ons roepen: ‘Help mij!’”

“Hoeveel pijn het me ook doet, ik denk wel: je hebt het goed gedaan. Je hebt verantwoording genomen voor je eigen leven. Dat klinkt zo stom om als moeder te zeggen, daarvoor zet je geen kind op de wereld. Maar voor hem was het goed.”

Perfecte moeder

In zijn afscheidsbrief schrijft Arie aan zijn moeder: ‘Je was de belangrijkste vrouw in mijn leven. Een sterker iemand kan ik me niet voorstellen. Je bent de perfecte moeder.’ Denise herkent dat – zo was hun band. “We waren gek op elkaar, we bespraken alles. Als we samen in de auto zaten, ging hij liedjes tegen me zingen: ‘Du bist alles was ich habe auf der Welt, du allein kannst mich verstehen.’ Dan vroeg ik: ‘Weet je wel wat je zingt?’ En dan zei hij: ‘Ja, jij begrijpt mij.’ We hielden van elkaar, we haalden het beste in elkaar naar boven. Wij alle vier zijn gek op elkaar. Ik geloof dat hij niet voor niets bij ons terecht is gekomen.”

Achteraf zijn er een paar momenten geweest waarop Denise had kunnen weten dat haar zoon sombere gedachtes had, vertelt ze. “Dat ik denk: toen had ik moeten doorvragen. Maar dat is achteraf. Ik haalde hem bijvoorbeeld met de auto op van zijn stage op zee. Hij zag er moe uit. Ik begon enthousiast te praten: ‘Fijn dat je weer thuis bent, gezellig.’ Toen zei hij: ‘Ik had net zo goed op het schip willen blijven.’ Ik zei iets als: ‘Kom op, we gaan zo lekker eten.’ Achteraf lezen we in zijn brief dat hij die keer ook heeft nagedacht om een poging te doen.”

Ode aan Arie

Dat Denise en haar gezin werden gefilmd in hun rouwproces, op kwetsbare momenten, heeft ze niet als vervelend ervaren. “Ik heb ze heel de uitvaart niet gezien, terwijl ze wel rondliepen met camera en geluidsman. In het begin ben je je er nog een beetje bewust van dat je wordt gefilmd, na een paar dagen zie je ze niet meer. Het ging allemaal heel organisch. Als we op een moment niet gefilmd wilden worden, dan zouden ze weggaan. En als we in de loop van het filmen besloten om toch niet mee te willen werken, dan zouden ze stoppen en ging het niet door. Dat hadden we in ons achterhoofd. In die tweeënhalf jaar hebben we de filmploeg twee keer weggestuurd.”

Denise vindt Mijn grote broer heel mooi geworden. “Het is een ode aan Arie. Mercedes stelde goede vragen. Een van haar eerste vragen was: wat voor karakter had Arie, wat voor kind was hij? Dan moest je daarover nadenken. Ze heeft ons in contact gebracht met lotgenoten, boeken aan ons gegeven. Ze heeft heel goed onderzoek gedaan naar zelfdoding onder jongeren. Haar aanwezigheid was eerder een aanvulling dan dat ze ons in de weg heeft gezeten.”

Naar Arie zwaaien

Het is nu bijna vier jaar geleden dat Arie overleed. “We hebben het veel over hem, ik zwengel het vaak aan. We bedenken weleens: Arie zou nu dit of dat doen. Vaak met een lach, omdat hij stomme dingen deed. Ik zoek naar tekenen waar ik hem in kan zien. Hij hield van koken, onze keuken staat vol met zijn kookspulletjes. Dan beeld ik in dat hij me helpt met koken, of dat hij naast me zit aan tafel. We willen hem zoveel mogelijk bij ons houden.”

“We branden elke dag een kaarsje voor hem en er staat een grote foto van hem in de kamer. Het was kerst toen hij overleed, dus er hangt ook een kersttak. Elk jaar op zijn verjaardag gooien we rozenblaadjes in het water, bij het Bruggenhoofd. We hebben nog niet zoveel rituelen, omdat het nog zo vers is. Maar de hele dag zit er vol mee. Ik fiets altijd over de Erasmusbrug, omdat ik daar boten zie. Dan ga ik naar Arie zwaaien.”

Hemel

Denise is katholiek opgevoed; haar geloof is ‘een basisvertrouwen’. “Mijn spirituele verklaring waarom Arie zijn keuze heeft gemaakt, is dat hij ergens anders nodig was. Het is zo’n goed mens, hij keek altijd waar hij kon helpen. Ik weet zeker dat hij bij mijn ouders in de hemel is. En dat hij op z’n kop krijgt van mijn moeder: ‘Wat heb je nou toch gedaan?’ Ik vertrouw erop dat ik hem terug ga zien. Dat hij me staat op te wachten als ik sterf. En als het niet zo is, heb ik in ieder geval heel mijn leven die gedachte gehad.”

Wil je naar aanleiding van dit artikel doorpraten? Heb je op dit moment hulp nodig? Kijk dan op 113online.nl of bel met 0900-0113.