Debby Petter samen met dochter Sterre in ‘Laat oorlog geen generaties duren’

Debby en Sterre zitten samen aan tafel en beseffen: we hebben het hier samen nooit over gehad. “Het is bijzonder dat we het er nu samen over hebben. Ik ervaar namelijk precies dezelfde dingen als mijn moeder”, vertelt Sterre. “Die faalangst, onzekerheid en altijd jezelf kleiner maken. Dat zit in mij en komt ergens vandaan.”

Verlies van familie

Debby’s moeder Hélène is tien jaar oud als de oorlog uitbreekt, haar eigen moeder is ze dan net verloren aan een hersentumor. Zodra haar vader en broers naar de concentratiekampen Sobibor en Auschwitz worden verplaatst, worden zij daar vergast. De enige familie die ze nog heeft, zijn haar grootouders, tante en haar nichtje.

“Na de oorlog wist ze haar leven weer op te bouwen”, vertelt Debby. “Ze is weer naar school gegaan, heeft een man gevonden en is met hem getrouwd. En al die tijd was haar instelling: ‘Ik heb er gezeten, maar ik moet door met mijn leven.’” Debby heeft haar jeugd als warm en veilig ervaren. “Mijn moeder is een ongelofelijk lieve en zorgzame vrouw, maar ze deed altijd wel een beetje wat ze ‘moest’ doen. Ze had vaak migraine en lachte bijna nooit, behalve als Toon Hermans op de televisie was, dan was ze net een ander persoon.”

Trauma’s van de oorlog

In de documentaire vertellen beide vrouwen dat hun moeder en oma nooit iets heeft gedeeld over de oorlog. “Ze had het er nooit over. Ik vond eens een poëziealbum met allemaal namen en vroeg aan mijn moeder: ‘wie zijn dit, mam?’. Ze reageerde maar half op mijn vraag en vroeg me de aardappels te schillen. Voor ik het wist, was het boekje weg.”

Debby vertelt over een sleutelmoment in de relatie met haar moeder. “Regisseur Steven Spielberg wilde met het Spielbergproject het verhaal van oorlogsslachtoffers vastleggen. Ik dacht niet dat mijn moeder mee zou doen, tot duidelijk werd dat een goede vriendin haar zou interviewen. Ze zei tegen me: ‘Ik vertel het verhaal één keer. Dan hoef ik het erna nooit meer te vertellen.”

In therapie gaan

“Uiteindelijk is mijn moeder in therapie gegaan. Ze keek de opname van het interview terug en dacht: ‘is dit mijn leven?’ We merkten dat het niet goed met haar ging, en stelden therapie voor. Haar reactie hierop was: ‘Waarom zou ik in therapie gaan? Daar ben ik toch te oud voor?’ Ze was nog maar zeventig. Ik vertelde haar dat wij er ook last van hebben dat het niet goed met haar ging. Dat bleek doorslaggevend te zijn.”

“De therapie werkte fantastisch voor haar. Ze vertelde dat ze geen jeugd heeft gehad, dat ze moest zien te overleven na de oorlog en ze altijd alles had weggestopt. Ze heeft zich altijd voorgenomen: ‘Dit is mijn leven, maar ik ga er niet over praten. Ik ga mijn man en kinderen er niet mee lastigvallen.’ En dat heeft ze heel goed gedaan.”

Begrip voor ondragelijk leed

Debby vertelt dat ze veel begrip voor haar moeder heeft. “Als moeder snap ik dat je je kinderen niet wilt belasten met narigheid. En het was niet alleen narigheid, maar een ondragelijk leed dat ze bij zich droeg. Achteraf gezien heb ik er heel veel last van gehad. Ik ben me gaan schamen, zonder te weten waarvoor. Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik moest zeggen: ‘Let maar niet op mij, sorry dat ik besta.’ En ik haat het.”

Sterre knikt als ze haar moeder dit hoort zeggen. “Als mama een pijntje had, maakte ze dit heel klein: ‘Het is maar een pilletje, niks aan de hand.’ Als je maar niet laat zien dat het niet goed met je gaat. Maar zo is het andersom ook; ik zou het mijn moeder ook niet laten merken als het een dag niet goed met mij gaat.”

• Hanneke Groenteman over 'Laat oorlog geen generaties duren'

  Hanneke Groenteman over 'Laat oorlog geen generaties duren'

‘Klein bang vogeltje’

Hanneke Groenteman merkt op dat Debby zichzelf enerzijds zo klein mogelijk maakt, maar anderzijds wel op podia staat. “Het is misschien een beetje een uitingsvorm van wat ik heb meegemaakt. Ik voel me altijd heel vrij als ik op het podium sta. Het is helemaal van mij, van niemand anders. Ik voel me dan niet dat kleine, bange vogeltje, want die haat ik.”

Als Sterre wordt gevraagd hoe ze naar haar moeder kijkt, heeft ze daarover gelijk haar antwoord klaar. “Ik vind het ongelooflijk knap om te zien hoe ze doet wat ze doet en om te zien hoe ze daar staat. Af en toe maak ik me ook wel zorgen. Dan denk ik: ‘mam, waarom doe je jezelf dit aan?’ Maar door het verhaal erachter snap ik goed waarom ze doet wat ze doet.”

Zal het doorgeven stoppen? 

“Doorgeven is nooit helemaal te stoppen”, vertelt Debby. “Maar door organisaties als Warchild en de hulp die zij bieden, kan er heel veel gereduceerd worden. Het trauma kan veel minder aanwezig worden. Door muziek, dans en sport kan het er allemaal een beetje ‘uit’. Dan wordt het later minder doorgegeven.”