De zoektocht van een zoon: filmmaker Wieke over 'Als ze er niet is'

Wieke (33) groeide op in Den Bosch, samen met vader Michel, moeder Gabriël en zusjes Loulou en Roxy. "Wat ik weet – en hoor en zie in verhalen en filmpjes – is een heel warm, gelukkig gezin." Maar het geluk van het jonge gezin wordt ruw verstoord wanneer blijkt dat moeder een hersentumor heeft. Wieke: "Die tumor kwamen ze op het spoor tijdens de zwangerschap van mijn jongste zusje. Daarna is het gezin wel op z’n kop gezet."

Je begint jouw documentaire met de Google-zoekopdracht ‘meaning of a mother’. Heeft die vraag jou lang beziggehouden?

"Het was niet zo dat ik mij elke dag op mijn kamertje afvroeg 'Wat is een moeder nou eigenlijk?'. Maar ik denk wel dat het altijd een vraagteken was. Wanneer vrienden aan mij vroegen: 'Wie was jouw moeder?', kon ik daar niet echt een antwoord op geven. Ik meed het onderwerp liever of deed een beetje kort. Ik ging er in ieder geval niet op in…

Mijn zusjes en ik groeiden op met het idee: 'Dat hebben we gewoon niet. So be it.' Achteraf denk ik dat die vraag er wel altijd onder heeft gelegen. Pas toen ik op zoek ging, merkte ik hoe vreemd het is als je dat niet kent."

Wat was de aanleiding voor het maken van deze documentaire?

"Ik broedde al 4 of 5 jaar op het idee om een film over mijn moeder te maken. Ik had zelfs al eens – op camera – een gesprek met mijn zusjes gevoerd, als een soort testopname. Het plan werd concreter toen mijn zusje Roxy in april 2022 vertelde dat ze zwanger was. Op dat moment dacht ik niet alleen 'Wat leuk! Wat mooi!', maar ook: 'Shit, nu moet ik wel die film gaan maken.' Ik vroeg me af: hoe gaat Roxy moeder worden zonder dat ze een moeder heeft gekend? En wat maakt dat bij haar los?"

Een mooie, maar ook een heftige vraag…

"Ja. Een tijd lang heb ik gedacht dat de film daarover moest gaan. Ik heb Roxy gevolgd en gefilmd tijdens haar zwangerschap. Dan zette ik haar weer in de tuin voor de schutting. En terwijl haar buik alsmaar boller werd, stelde ik moeilijke vragen als: 'Hoe voelt dat nou?’' of 'Denk je wel eens aan onze eigen moeder?'. Maar Roxy was daar gewoon niet zoveel mee bezig. Al snel werd duidelijk dat het over míjn zoektocht ging."

Even is het stil. "Ik heb me lang ook een beetje geschaamd", vervolgt Wieke eerlijk. "Want ik kon best somber zijn. Zwaar op de hand. Terwijl mijn zusjes het allemaal veel makkelijker leken op te pakken. 'Waarom kan ik niet gewoon doorgaan met leven en het accepteren zoals het is?’, dacht ik dan. Nu weet ik: we gaan er alle drie anders mee om. En ik doe het dan maar op deze manier."

Praten jullie als gezin meer over het verlies nu je deze documentaire hebt gemaakt?

"Ja", reageert Wieke instemmend. "Ik heb voor de film een aantal lange interviews afgenomen, waaronder een gesprek van vier uur met mijn vader. Dat was een heel heftig gesprek, maar sindsdien kan ik er met hem veel meer over praten. Ik denk dat ik zelf veel opener ben geworden. En dat het voor anderen veel makkelijker is om met mij over m’n moeder te beginnen."

- - - Tekst loopt door onder de foto - - -

"Dat is ook voor m’n zusjes zo. Ik heb veel dingen over onze moeder ontdekt die zij ook niet wisten, dus het is leuk om hen daarover te vertellen. Zo heb ik een lang gesprek opgenomen met mijn moeders beste vriend: Wieke. Hij was ‘grote Wieke’ en ik was altijd ‘kleine Wieke’. Dat gesprek zit uiteindelijk niet in de film, maar leverde wel heel veel anekdotes, foto’s en grappige verhaaltjes op. Daarom heb ik het wel met m’n zusjes gedeeld. Op die manier leren we onze moeder weer beter kennen."

Wat hoop je dat kijkers uit de documentaire meenemen?

"Ik zou het mooi vinden als het mensen helpt om verlies in hun eigen leven concreter te krijgen. Of om het er weer eens over te hebben. Het gevaar van zo’n persoonlijke film is dat het navelstaarderij kan worden. Dat mensen denken: 'Zoek het even uit met je eigen therapeut!'. Daar heb ik met de producent veel over gesproken. Onze conclusie was: hoe eerlijker en kwetsbaarder je je opstelt, hoe meer andere mensen daar dingen uit kunnen halen.

Voor mijzelf is de film eigenlijk pas het begin van het proces. Het heeft ervoor gezorgd dat ik veel meer bezig ben met het plaatsen van mijn moeder in mijn leven nú. Bijvoorbeeld door kleine ritueeltjes te doen of meer over haar te praten. Of door meer mensen op te zoeken die haar hebben gekend. Ik hoop dat de film daarin mensen inspireert of op gedachten brengt."

Hoe zou jij nu antwoorden op de vraag: ‘Wat is de betekenis van een moeder?’

"Voor mij is een moeder onvoorwaardelijkheid. Dat zit ‘m in het gezien worden. In alles kunnen maken - fouten mogen maken. Bij je moeder kun je altijd terecht; die blijft van je houden.

Het bijzondere is: tijdens het maken van de film heb ik een paar vrienden gebeld met de vraag 'Wat is een moeder voor jullie?'. Zij begonnen met grote woorden als 'thuiskomen'. Ik weet nog dat ik dacht: 'Wat zijn dit voor cliché, bullshit-antwoorden. Maar het grappige is dat ik nu exact dezelfde woorden gebruik. Nu snap ik opeens wel wat ze zeggen."