De Sobibor Tapes - de vergeten interviews van Jules Schelvis

Een groep gevangenen komt op 14 oktober 1943 in opstand tegen de SS-bewakers van vernietigingskamp Sobibor. Veertig jaar later interviewt Jules Schelvis twaalf mannen en vrouwen die bij de opstand betrokken waren. Dit unieke filmmateriaal vormt nu de basis van de documentaire De Sobibor Tapes, die de EO woensdagavond uitzendt. 

Schelvis legt de gesprekken over de opstand in Sobibor vast met een van de eerste consumentencamera’s. “Ik geloofde er eerlijk gezegd niet in,” zegt opstandelingenleider Sasha Pechersky in het interview met Jules Schelvis, die zelf ook Sobibor-overlevende is. Toch besloot de krijgsgevangen Sovjetmilitair door te gaan met de opstand. “Mijn belangrijkste doel was om die fascisten te doden. Misschien zouden er zo’n vijftien tot twintig mensen kunnen ontkomen om later de waarheid over dit kamp te kunnen vertellen.”

Een van de andere getuigen, Chaskiel Menche, vertelt in De Sobibor Tapes hoe zijn vrouw, kind en moeder direct na aankomst in het kamp werden vermoord. Chaskiel besloot dat hij wraak wilde nemen en vertelt tot in detail hoe hij tijdens de opstand zijn nazibeulen met een bijl de hersens insloeg, waarna hij vluchtte. “Ik moest de wereld laten zien wat er gebeurt in dit kamp.”

“Deze interviews zijn zo speciaal omdat de nationaalsocialisten er na de opstand alles aan gedaan hebben om de sporen van Sobibor te wissen,” zegt Johannes Houwink ten Cate van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). “Mede dankzij deze opnamen van Jules Schelvis is dat niet gelukt.” De overlevenden beschrijven op de tapes van minuut tot minuut wat er tijdens de opstand is gebeurd. Johannes: “Het is alsof ze het gisteren hebben meegemaakt.” Na de opstand besloten de nazi’s het gehele kamp te vernietigen. Voor hen was het een schande dat Joden in staat waren geweest de bewakers te overmeesteren.

Jules Schelvis zelf is tijdens de oorlog vanuit Nederland naar Sobibor gedeporteerd, maar hij werd meteen na aankomst tewerkgesteld in een ander kamp. Zijn vrouw Rachel is in Sobibor vermoord. In totaal zijn er naar schatting 170.000 mensen in het kamp gedood. Van de 35.000 Nederlanders die in Sobibor terechtkwamen, hebben slechts achttien mensen het overleefd.

Sobibor wereldkundig maken

Schelvis zag het na zijn pensionering als zijn levenstaak het verhaal van Sobibor wereldkundig te maken. Hij schreef verschillende boeken over de Holocaust en ontving voor zijn historische werk een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam. Jules Schelvis overleed in 2016 op 95-jarige leeftijd.

Kijk 'De Sobibor Tapes' hier terug