De meeste mensen deugen niet, zegt de dominee

'Je bent slechter dan je denkt, maar ook veel meer geliefd dan je je voelt.'

Dit is een citaat van de populaire Amerikaanse predikant Tim Keller. Over het algemeen vind ik dat hij best wijze dingen zegt, maar hier had ik moeite mee. In mijn vorige blog schreef ik dat ik soms negatief denk over mezelf, en dat ik daarom meer zelfvertrouwen wil opdoen. En dan zegt de dominee dat ik nog slechter ben dan ik al denk! Dat ik wel geliefd ben, voelt dan als een schrale troost.

Geneigd tot alle kwaad?

Tim Keller staat niet alleen in zijn opvattingen. Hij verkondigt een boodschap die je heel vaak hoort in het christendom: wij mensen zijn zondig. Al vanaf Adam en Eva maken wij steeds de verkeerde keuzes. We kunnen Gods liefde niet verdienen, die liefde is pure genade. Daarom krijgen wij in sommige christelijke kerken, liedjes en boeken te horen dat we slecht zijn. Een bekende zin uit de Heidelbergse Catechismus zegt het nog scherper dan Keller:

'[we zijn] alzo verdorven, dat wij ganselijk onbekwaam zijn tot enig goed en geneigd tot alle kwaad.'

Ik worstel hiermee. Hoe kan ik op mezelf leren vertrouwen, als ik blijkbaar zo slecht ben?

Iemand die daar veel over heeft nagedacht, is Willem van der Horst. Tot voor kort was hij docent godsdienstpsychologie en pastoraat aan hogeschool Viaa. Daarnaast heeft hij een eigen praktijk als psychotherapeut, en schreef hij het boek Ken jezelf!, over het christelijke mensbeeld. Zijn conclusie is dat christenen veel te negatief denken over zichzelf.

De meeste mensen deugen

‘We moeten echt af van dat idee dat de mens is geneigd tot alle kwaad,’ zegt hij stellig. ‘Sinds ik mijn eigen praktijk heb, kom ik steeds weer mensen tegen die vastlopen door dat negatieve mensbeeld. Ze passen zich bijvoorbeeld steeds aan aan anderen en raken zo zichzelf kwijt. En ze hebben het gevoel dat het niet christelijk is om voor zichzelf op te komen. Die mensen hebben een ander mensbeeld nodig.’

De psychotherapeut ontkent niet dat de mens zondig is. Maar volgens hem vergeten veel christenen dat er meer is dan dat. ‘In het begin van de Bijbel staat dat God ons naar zijn beeld heeft geschapen. En je mag iets van dat beeld laten zien met je kwaliteiten,’ legt hij uit. ‘Natuurlijk zijn we dat beeld van God niet helemaal en zijn we gebrekkig. Maar je moet je fouten niet groter maken dan ze zijn. Er zit ook nog steeds iets goeds in de mens. Dat zie je in de praktijk: de meeste mensen zijn erop uit om het goede te doen.’ 

Niet té kritisch

Het is en, en, volgens Van der Horst: én we zijn zondig, én we zijn Gods beeld. Bij een realistisch christelijk mensbeeld kijk je niet alleen naar je fouten, maar ook naar je goede kanten. ‘Aan de ene kant zijn er mensen die niet kritisch genoeg zijn op zichzelf,’ zegt Van der Horst. ‘Voor hen is het een uitdaging om wat kritischer te zijn. Maar je moet niet te kritisch zijn. Voor mensen die worstelen met een negatief zelfbeeld, is het juist de uitdaging om elke dag bij het slapengaan vijf dingen te bedenken die ze wél goed hebben gedaan.’

Er is dan ook niets mis met een gezonde dosis zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen hebben betekent niet dat je denkt dat je volmaakt bent. Het betekent dat je accepteert dat je gebreken hebt, maar dat je daarnaast ziet dat je waardevol bent en goede dingen kunt doen. Dat vertrouwen hebben mensen hard nodig. ‘Als ik mijn kind leer fietsen maar het niet vertrouw, zal het altijd met zijwieltjes blijven fietsen en nooit leren fietsen,’ zegt Van der Horst. ‘Ik moet erop vertrouwen dat ze zonder zijwieltjes kunnen fietsen; alleen dan zullen ze het leren. Zo vertrouwt God ons ook de wereld toe.’

Beter dan je denkt

Als ik er zo over nadenk, denk ik dat Van der Horst gelijk heeft. Aan de ene kant is het goed dat het christendom veel nadruk legt op de zondigheid van de mens. We hebben allemaal momenten dat we egoïstisch zijn, of op anderen neerkijken. Dan is het goed om eraan herinnerd te worden dat alle mensen fouten maken. 

Maar aan de andere kant zijn er ook veel mensen die, net als ik, te streng zijn voor zichzelf. Die zijn geneigd te denken dat ze helemaal niet deugen en durven helemaal niet op zichzelf te vertrouwen. Deze mensen zijn niet nog slechter dan ze denken dat ze zijn, zoals Tim Keller beweert. Zij zijn beter dan ze denken. Zij kunnen zichzelf er beter aan herinneren dat de Bijbel ook zegt dat God de mens schiep naar zijn beeld. Dat God ons schiep als kroon van de schepping. En dat Hij zag dat het goed was.