‘De levens van de apostelen zijn omhuld met raadselen’

Het was al laat in de middag toen we het klooster in de bergen bereikten. Vol haast. De Armeense zon was weldadig en warm geweest, maar begon nu onverbiddelijk te dalen. We moesten opschieten, want hadden dat laatste licht nog nodig voor een filmopname in de abdij. Er stond een koor te wachten.

We spoedden ons de donkere grotkerk in, klapten zwetend statieven uit, camera’s werden aangezwengeld. Iemand maande om stilte. We zwegen en de vijf zangers stonden in een flauwe lichtbundel. Toen haalden zij diep adem en zetten in.

Afschudden van theologische ballast

Maanden eerder had ik deze reis naar Armenië voorbereid als onderdeel van een nieuwe televisiereeks over het vroege christendom, met als insteek: hoe is het Jezus’ discipelen vergaan nadat zij de Heilige Geest hadden ontvangen? We kennen hen als groep, als joodse sekte. Maar wat weten we van hen afzonderlijk en hoe verliepen hun levens na Pinksteren? Waar trokken zij heen om het evangelie te verkondigen? En was het makkelijk om die boodschap aan de man te brengen? Je zou zeggen dat zij wel succesvol móeten zijn geweest, want het christendom is uiteindelijk de grootste godsdienst op aarde geworden. Hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen?

Wie zich gaat verdiepen in die eerste jaren na Jezus’ dood mag 2000 jaar theologische ballast van zich afschudden. Dogma’s zitten dan eerder in de weg dan dat ze helpen. Dat voelde alvast als een bevrijding. En hoe verder ik terugging in de tijd, hoe meer ik bij een kernchristendom uitkwam. Ik begon die apostelen steeds beter te begrijpen, geraakt als zij waren door Jezus’ revolutionaire oproep tot rechtvaardigheid. Wie dat inzicht goed tot zich laat doordringen en de diepe waarheid ervan inziet, kan waarschijnlijk niet anders dan de wereld intrekken om het van de daken te schreeuwen, zelfs als je daarmee je eigen bestaan op het spel zet.

Omhuld met raadselen

Maar ik ontdekte meer. De levens van de apostelen zijn omhuld met raadselen. Ze verdwijnen in het Nieuwe Testament bijna net zo snel als ze gekomen zijn en duiken later louter in legenden op – alleen over Petrus is iets meer bekend, hoewel de claim van de Rooms-Katholieke Kerk dat hij de eerste paus ter wereld was ook zeer twijfelachtig is.

Gaandeweg verschoof mijn focus dan ook van bewijs naar betekenis. Niet zozeer verifieerbare feiten spelen een rol in de verhalen over de twaalf leerlingen van Jezus, maar veel meer de betekenis die de legenden hebben en die mensen eraan toekennen.
Zo wees de Armeense kerk de apostel Judas Thaddeüs aan als haar grondlegger in een verlangen zich legitimiteit te verschaffen en werd daar vervolgens een kroniek bij geschreven. Voor een middeleeuwer was dit doodnormaal.  

Voor ons gelden andere maatstaven. Sinds wij als gevolg van de Verlichting het verstand op het schild hebben gehesen, zit religie (en breder: verbeelding) in het verdomhoekje. Wij hechten sterk aan bewijzen en harde data: iets moet waar zijn, anders is het niet van waarde en kan het overboord worden gegooid. Dat zie je ook terug in de toenemende populariteit van non-fictie in de literatuur: als iets niet echt gebeurd is, wat heb je er dan aan?

Fuik van onttovering

Met dit materialistisch denken dat steeds meer mainstream is geworden, zwemmen we dieper en dieper in een fuik van onttovering, om ten slotte op een platte bodem uit te komen die pijnlijk leeg blijkt te zijn. Die niet raakt en niet troost. Die niets kan zeggen over de zin van ons bestaan en ons mens-zijn. Laten we er dus voor waken om dat kostbare domein van de verbeelding niet kwijt te raken.

In de Armeense grotkerk viel de duisternis ondertussen steeds verder in en vulde de ruimte zich tot de nok met de stemmen van de zangers, die nauwelijks nog van elkaar te onderscheiden waren. Ik knipperde met mijn ogen en voelde iets in mijn keel samentrekken. Adem werd ingehouden, niemand bewoog. Er was alleen het geluid van een mystiek en eeuwenoud lied dat ons uittilde boven tijd en plaats, ons een inkijkje gunde in de eeuwigheid.

Geniet mee van het moment met het Armeense koor dat Michaël met zijn telefoon filmde: 

De vierdelige serie ‘Jezus van Nazareth verovert de wereld’ is vanavond en de komende 3 dinsdagavonden te zien op NPO 2 om 20.45 uur. En natuurlijk terug te kijken via NPO Start.