De kloof tussen Randstad en regio

De overwinning van de BoerBurgerBeweging bij de afgelopen verkiezingen was grandioos. Vanuit één zeteltje voor Caroline van der Plas werd deze partij in één klap vrijwel overal de grootste. Journalisten buitelden over elkaar heen om dit te duiden. Wat was hier gebeurd? Het leek natuurlijk te gaan om een emancipatie van het platteland, met al die omgekeerde vlaggen langs de snelwegen, maar in de steden werd vrijwel even vaak op de BBB gestemd, dus het ligt ingewikkelder. Het lijkt eerder te gaan om een gevoel van niet gehoord worden, niet erkend worden. Een gevoel dat evenzeer in de Randstad leeft, maar nu voor het eerst massaal werd opgepikt in de provincies.

Heidenen in de dorpen

Het christendom heeft een ingewikkelde geschiedenis met dit thema. Enerzijds groeide Jezus op in het dorpje Nazaret en trad Hij voornamelijk op in het plattelandsgebied Galilea. Anderzijds trok Paulus juist van stad tot stad en werden niet-christenen al snel ‘heidenen’ genoemd. Dat woord stamt af van ‘heide’ en duidt erop dat polytheïsten (mensen die veelgodendom aanhangen) vooral buiten de steden woonden en als ouderwets werden gezien. En dan is er nog die wonderlijke lijn in de Bijbel: de eerste hoofdstukken beschrijven een natuurgebied – het paradijs – met de agrarische opdracht om die te ‘bewerken’, de laatste hoofdstukken kondigen juist een wereldstad aan – het nieuwe Jeruzalem – als stralende toekomst voor heel de mensheid, waar de poorten voor de mensen van buiten altijd openstaan.

Hm, deuren die niet op slot zijn? Dat is juist weer heel plattelands! Maar heeft de Bijbel meer te zeggen over de kloof tussen stad en platteland? En over de schoonheid van dorpen? En kunnen we omgaan met de breuklijnen die we ervaren?

Jezus begint in de luwte

Jezus had door heel het land kunnen trekken, ergens een eigen leerschool kunnen hebben, in Jeruzalem een leerstoel kunnen betrekken, of zelfs internationaal kunnen reizen, zoals Paulus. Daarom is het opvallend dat Hij vooral in het afgelegen gebied Galilea rondreisde met zijn studenten. Waarom? En wat zegt dat ons?

Ik vermoed dat er diverse redenen meespeelden. Jezus kende bijvoorbeeld Galilea uit zijn jeugd. Hij groeide er op, verhuisde later naar het meer en Hij zal met Jozef en zijn broers regelmatig timmerklussen in de regio hebben gedaan. Hij zal dus her en der – zoals in Kana en Betsaïda – kennissen, klanten en vrienden hebben gehad, waardoor zijn vreemde boodschap wat makkelijker kon landen en Hij logeeradresjes had. Een andere reden is vermoedelijk dat dit gebied wat afgelegen lag. Als Jezus meteen in Jeruzalem was gaan preken, had de bestuurlijke elite Hem sneller in de peiling gehad en was het veel eerder tot een fatale confrontatie gekomen. In Galilea kon Hij een paar jaar in een relatieve luwte optreden en zijn studenten opleiden, voordat het uit de hand zou lopen.

Stadsjongen

Bij Paulus werkt het deels andersom. Misschien is het je weleens opgevallen dat al zijn brieven aan stedelingen zijn geadresseerd (Romeinen, Efeziërs, enzovoorts). Hij was juist een typische stadsjongen, die opgroeide in de bruisende havenstad Tarsus en als tiener verhuisde naar Jeruzalem, om daar verder te worden opgeleid. Dit was een omgeving waar hij zich makkelijk bewoog en waar hij veel ervaring mee had. Dus was het logischer voor hem om vervolgens ook internationaal van stad tot stad rond te reizen. Romeinse steden waren al gewend aan Joodse gelovigen en überhaupt aan allerlei soorten religies. En daar waren ook de synagogen gevestigd waar hij kon beginnen. Jeruzalem was strikter in die tijd: daar werden juist de eerste christenen gedood, nota bene met medewerking van Paulus zelf. De elite hield er steviger de touwtjes in handen – het was hun heilige stad, en Paulus moest wel naar het buitenland.

Wat kunnen wij hier tegenwoordig mee? De bekendste denker over onze verschillen is de Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt. In zijn boek Het rechtvaardigheidsgevoel legt hij uit waarom groepen in de maatschappij anders denken. Hij past dat toe op de Republikeinen en Democraten in zijn land, maar je kunt ook denken aan de Randstad en de regio in Nederland. Waarom voelen we elkaar zo slecht aan? Waarom worden mensen in de regio uitgescholden voor ‘achterlijk’ en stedelingen juist voor ‘onbetrouwbaar’ en ‘arrogant’?

Andere waarden nodig

Haidts verklaring is dat we in verschillende omgevingen andere waarden nodig hebben om prettig te kunnen leven. Op het platteland woon je vaak dicht bij familie, ben je meer op elkaar aangewezen, kun je lastiger banden verbreken, moet je meer rekening houden met de geschiedenis. Daarom is loyaliteit, groepsgevoel, familie en eer daar belangrijker.

In de stad kun je makkelijker iemand negeren die je niet ligt. Je familie woont verder weg, je kunt relaties meer op je eigen voorkeuren uitkiezen, en de geschiedenis is minder voelbaar, want je woont in abstracte nieuwbouwwijken en eventuele vetes en andere verhalen gaan hooguit een generatie terug. Daarom is vrijheid en autonomie in de stad veel belangrijker.

Een voorbeeld hierbij is wie je uitnodigt op je bruiloft. Ik was laatst op een typisch stadse bruiloft, waar vooral vrienden en collega’s waren en de meeste kinderen daarvan niet welkom waren. Dat vonden wij ingewikkeld, maar toen mijn vrouw en ik trouwden, hadden we bijvoorbeeld ook geen neven, nichten, ooms en tantes uitgenodigd. Wat ook voor hen ongemakkelijk was, zo bleek achteraf. Voor veel mensen op het platteland is ons gedrag echt absurd. Natúúrlijk nodig je je hele familie uit voor een bruiloft, en zeker zo veel mogelijk kinderen! En dat geldt ook voor veel immigrantenculturen in de steden, die vaak dorpse waarden hebben meegenomen uit hun vaderland.

God in een flat?

De stad vernieuwt, het platteland bewaart. Jezus begon daarom in de provincie, om minder op te vallen. Maar de kerk startte met Pinksteren meteen in de stad. De eerste vervolging was daar en Paulus’ zendingsreizen waren stedentripjes. Het christendom is altijd een stadse beweging geweest die neerkeek op de ‘heidenen’ die het veelgodendom aanhingen. Dat is nog steeds zo. In opkomende landen buiten Europa zijn de meeste bekeerlingen in de hippe steden te vinden. Maar in Europa zelf is het christendom juist de traditie geworden en blijft de kerk op het platteland het meest bewaard. De vernieuwing in onze gebieden is helaas de ontkerkelijking, en die begint in de steden.

De irritatie tussen stad en platteland bestaat al sinds eeuwen. De Romeinen schreven er al over. Zij zal nooit verdwijnen en eerder juist verergeren. Maar in onze directe omgeving kunnen we het wel wat prettiger maken, door minder vanuit vooroordelen op elkaar te reageren. Stadse christenen kijken vaak neer op de conservatieve Biblebelters, maar ze zouden kunnen beseffen dat dit conservatisme een eigen zoektocht is om prettiger te leven en rekening met elkaar te houden. Biblebelters kunnen op hun beurt minder mopperen op die vrijzinnige Randstedelingen, bijvoorbeeld omdat conservatisme echt veel ingewikkelder en tegennatuurlijker is in de stad. Het leven op het platteland is gewoon prettiger als je wat traditioneler bent en het leven in de stad juist als je wat ‘losser’ bent. God voelt zich evenzeer thuis in een boerderij als in een flat.